wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości Prokuratora Generalnego – w sprawie braku zaskarżalności odmowy udziału pełnomocnika osoby niebędącej stroną w postępowaniu przygotowawczym z dnia 2025-05-19.
wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości Prokuratora Generalnego – w sprawie braku zaskarżalności odmowy udziału pełnomocnika osoby niebędącej stroną w postępowaniu przygotowawczym.
Na przestrzeni ostatnich lat Rzecznik Praw Obywatelskich kilkukrotnie zwracał się do kolejnych Ministrów Sprawiedliwości z prośbą o rozwiązanie problemu braku sądowej kontroli orzeczeń prokuratora w przedmiocie odmówienia dopuszczenia pełnomocnika osoby niebędącej stroną do czynności w postępowaniu przygotowawczym. Pomimo wagi przedstawionego problemu i wystąpienia skierowanego w tym przedmiocie do Ministra Sprawiedliwości w dniu 27 sierpnia 2024 r., Rzecznik do chwili obecnej nie otrzymał odpowiedzi w tej sprawie.
W dotychczasowych wystąpieniach Rzecznik wskazał m.in., że odmowa dopuszczenia przez prokuratora do udziału w postępowaniu przygotowawczym pełnomocnika osoby nie będącej stroną mieści się w pojęciu sprawy na gruncie art. 45 ust. 1 Konstytucji, a także ingeruje w konstytucyjnie chronione prawa i w tym stanie rzeczy winien mieć zastosowanie, na zasadzie art. 77 ust. 2 Konstytucji, zakaz zamykania drogi sądowej.
Jak wynika z treści art. 87 § 2 Kodeksu postępowania karnego osoba niebędąca stroną może ustanowić pełnomocnika, jeżeli wymagają tego jej interesy w toczącym się postępowaniu. Na tym etapie osoba sama ocenia swój interes prawny, wyznaczając pełnomocnika, który od momentu skutecznego udzielenia pełnomocnictwa może już działać w postępowaniu, bez potrzeby wydawania zatwierdzającej decyzji organu procesowego.
Zgodnie natomiast z art. 87 § 3 k.p.k. sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, może odmówić dopuszczenia do udziału w postępowaniu pełnomocnika, o którym mowa w § 2 art. 87 k.p.k., jeżeli uzna, że nie wymaga tego obrona interesów osoby niebędącej stroną. Oznacza to, że ocenie przez wymieniony organ podlega nie tyle fakt udzielenia pełnomocnictwa, ale okoliczność, czy dana osoba niebędąca stroną posiada.
Co istotne, decyzja prokuratora w przedmiocie odmowy dopuszczenia do udziału pełnomocnika osoby niebędącej stroną w postępowaniu przygotowawczym jest zaskarżalna jedynie do prokuratora nadrzędnego. Jedynie więc organy prokuratorskie decydują, czy dana osoba ma interes prawny w danym postępowaniu, który wymagałby ochrony
Rzecznik z kolei zaproponował rozwiązanie, które zastało już wyartykułowane w opinii Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego z 2014 r., polegające na skierowaniu zażalenia do prokuratora bezpośrednio przełożonego z obowiązkiem przekazania tego środka bezpośrednio do sądu w razie nieuwzględnienia zażalenia. Jest to rozwiązanie z pewnością przyśpieszające postępowanie wpadkowe, a jednocześnie nadal umożliwiające prokuratorowi konwalidowanie wadliwej decyzji, bez potrzeby uruchamiania instancji sądowej.
Mając powyższe na uwadze Rzecznik zwrócił się do Ministra Sprawiedliwości Prokuratora Generalnego z prośbą o dokonanie analizy poruszonych w wystąpieniu problemów i rozważenie zainicjowania działań legislacyjnych w tym zakresie.