wystąpienie do Ministra Finansów - w sprawie umarzania postępowań jako bezprzedmiotowych w przypadku zapłaty lub wyegzekwowania zaległości podatkowej z dnia 2025-06-24.
wystąpienie do Ministra Finansów - w sprawie umarzania postępowań jako bezprzedmiotowych w przypadku zapłaty lub wyegzekwowania zaległości podatkowej.
Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił uwagę na kwestię praktyk stosowanych przez organy podatkowe, polegających na umarzaniu jako bezprzedmiotowych postępowań zainicjowanych przez podatników o udzielenie ulgi w spłacie zobowiązania podatkowego w sytuacji, gdy po wszczęciu postępowania ulgowego nastąpi zdarzenie takie jak np. uiszczenie zaległości podatkowej lub jej wyegzekwowanie.
Zgodnie ze stanowiskiem Ministerstwa Finansów w sprawie wytycznych dotyczących postępowań z wnioskiem podatnika o umorzenie w przypadku częściowej lub całkowitej zapłaty, jeżeli zaległość podatkowa objęta takim wnioskiem wygasła na skutek zapłaty lub przymusowego wyegzekwowania, to zastosowanie ulgi w jej spłacie przez umorzenie jest niemożliwe.
W konsekwencji postępowanie w przedmiocie umorzenia zaległości powinno być umorzone. Zdaniem Ministerstwa Finansów, w razie gdy dojdzie do zapłaty podatku, to nie można już mówić o istnieniu zaległości podatkowej. Jeżeli zaś ona nie istnieje, to nie można dokonywać jej umorzenia, gdyż wówczas dochodziłoby do dwukrotnego zakończenia tego samego stosunku prawnopodatkowego. Ten sam pogląd znajduje zastosowanie do ściągnięcia zaległości podatkowej w drodze egzekucji administracyjnej, gdyż zdarzenie to mieści się w pojęciu zapłaty, która powoduje wygaśnięcie zobowiązania podatkowego.
W ocenie Rzecznika przyjęcie takiej interpretacji przepisów jest niekorzystne dla podatników. W praktyce powoduje, że udzielenie ulgi w spłacie zobowiązania podatkowego w przypadku dobrowolnej zapłaty lub przymusowego wyegzekwowania, już po złożeniu wniosku ulgowego, staje się dla obywatela instytucją pozorną. Dlatego też okoliczność zapłaty lub przymusowego wyegzekwowania zaległości podatkowej nie powinna być postrzegana, jako podstawa do wydania decyzji o bezprzedmiotowości tzw. postępowania ulgowego. Fakt, iż doszło do zapłaty lub egzekucji sprawia, że przedmiot postępowania ulgowego jedynie z faktycznego punktu widzenia przestaje istnieć, natomiast z punktu widzenia interesów ekonomicznych obywatela istnieje w dalszym ciągu.
Zgodnie z art. 67a § 1 pkt 3 Ordynacji podatkowej, organ podatkowy może – na wniosek podatnika – umorzyć w całości lub w części zaległości podatkowe, odsetki za zwłokę lub opłatę prolongacyjną, jeśli uzasadnia to ważny interes podatnika lub interes publiczny. Umorzenie to szczególny rodzaj ulgi w spłacie zobowiązania podatkowego, skutkujący definitywnym uchyleniem obowiązku świadczenia. Warunkiem wszczęcia postępowania jest istnienie zaległości podatkowej w dacie złożenia wniosku.
Celem postępowania ulgowego jest jego merytoryczne rozstrzygnięcie, natomiast umorzenie postępowania – jako forma jego zakończenia – możliwe jest wyłącznie w razie jego bezprzedmiotowości. Taka decyzja ma charakter związany – organ nie ma w tym zakresie uznania administracyjnego. Bezprzedmiotowość może mieć charakter podmiotowy (np. brak strony) lub przedmiotowy (brak zaległości jako przedmiotu postępowania).
W przypadku, gdy zaległość nie istnieje już w dniu złożenia wniosku (np. została zapłacona wcześniej), postępowanie jest bezprzedmiotowe i powinno zostać umorzone. Inaczej natomiast należy traktować sytuację, gdy do zapłaty zaległości doszło już po wszczęciu postępowania – czy to dobrowolnie, czy w wyniku egzekucji. W takim przypadku, jak wskazuje utrwalone orzecznictwo, nie można mówić o bezprzedmiotowości, a tym samym o podstawie do umorzenia postępowania. Zapłata podatku nie jest równoznaczna ze zrzeczeniem się żądania umorzenia, a organ powinien rozpoznać sprawę merytorycznie.
Również w postępowaniu administracyjnym odróżnia się bezprzedmiotowość od bezzasadności – ta ostatnia nie uzasadnia umorzenia, lecz rozstrzygnięcie sprawy co do istoty. Umorzenie postępowania bez podstawy prawnej stanowi więc naruszenie obowiązku merytorycznego rozpoznania sprawy.
W związku z powyższym Rzecznik zwrócił się do Ministra Finansów z prośbą o ustosunkowanie się do zasygnalizowanego problemu, a także o przedstawienie informacji czy resort finansów rozważa zmianę dotychczas prezentowanego niekorzystnego dla podatników stanowiska w omawianej sprawie, a także o wskazanie, czy analizowana jest zasadność wprowadzenia ewentualnych zmian legislacyjnych.