wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie uwag do projektu ustawy o zmianie ustawy o skardze na przewlekłość postępowania z dnia 2025-07-02.
wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie uwag do projektu ustawy o zmianie ustawy o skardze na przewlekłość postępowania.
W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich projekt ustawy o zmianie ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu
przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora oraz w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki zasługuje, co do zasady, na pozytywną ocenę. Proponowane zmiany w istotny sposób upraszczają procedurę związaną ze skargą na przewlekłość postępowania i zwiększają jej efektywność, przy jednoczesnym wzmocnieniu gwarancji procesowych jednostki.
Na szczególne podkreślenie zasługują projektowane zmiany zmierzające do ograniczenia formalizmu wnoszenia i rozpoznawania skargi na przewlekłość. Uzasadnione jest m.in. wprowadzenie obowiązku wezwania skarżącego do uzupełnienia braków formalnych skargi, obowiązku uzasadniania postanowień sądu i ich doręczania stronom z urzędu, a także usunięcie niepotrzebnych wymogów formalnych. Pozytywnie należy także ocenić doprecyzowanie, że skarga na przewlekłość powinna być składana w osobnym piśmie, co eliminuje wątpliwości interpretacyjne i praktyczne problemy pojawiające się na tle łączenia skargi z innymi pismami procesowymi.
Kolejną istotną zmianą jest uproszczenie składów orzekających – projekt wprowadza zasadę, zgodnie z którą skargę rozpoznaje sąd w składzie jednego sędziego. W warunkach rosnącego obciążenia sądów oraz z uwagi na charakter spraw skargowych – zmiana ta wydaje się racjonalna i funkcjonalna. Warto przy tym odnotować wprowadzenie dodatkowej gwarancji procesowej – wyłączenia sędziego, który rozpoznawał już jedną skargę w tej samej sprawie, od ponownego orzekania w jej przedmiocie . Ma to zapobiegać nie tylko przedłużaniu postępowań z uwagi na wnioski o wyłączenie sędziego, ale też zwiększa poczucie bezstronności i niezależności sądu w oczach strony skarżącej.
Pozytywnie należy również ocenić proponowane podwyższenie kwot pieniężnych, które mogą być zasądzone w ramach uwzględnionej skargi. Projektodawca proponuje zarówno zwiększenie dolnego, jak i górnego limitu, a także waloryzację przelicznika za każdy rok trwania postępowania. Jest to krok w dobrą stronę, szczególnie w kontekście standardów wynikających z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Wskazane byłoby jednak rozważenie zniesienia górnej granicy, aby umożliwić sądom bardziej elastyczne dostosowywanie wysokości rekompensaty do konkretnych okoliczności sprawy – zwłaszcza w przypadkach wyjątkowo rażącej przewlekłości.
Z perspektywy gwarancyjnej za słuszny należy uznać także postulat, aby wysokość zasądzanych kwot w postępowaniu skargowym umożliwiała otrzymanie co najmniej 1/3 kwoty, jaką skarżący uzyskałby w postępowaniu przed ETPC. W warunkach coraz częstszych przypadków wieloletnich postępowań przed sądami I instancji, krajowy środek ochrony powinien rzeczywiście oferować realną i proporcjonalną rekompensatę.
Na aprobatę zasługuje również rozszerzenie zakresu przedmiotowego ustawy na postępowanie wykonawcze. Niemniej jednak, z uwagi na niejednolity charakter postępowania wykonawczego i ryzyko zawężającej wykładni sądów (mogącej ograniczyć możliwość wniesienia skargi tylko do wybranych postępowań), zasadne byłoby doprecyzowanie w ustawie, do jakich kategorii postępowania wykonawczego skarga ma zastosowanie. Projektodawca wskazał w uzasadnieniu pięć takich kategorii – warto je przenieść do samej treści ustawy, co zwiększyłoby przejrzystość regulacji i skuteczność środka ochrony.
Wątpliwości budzi natomiast propozycja rozszerzenia zakresu ustawy na postępowania dotyczące uchylenia immunitetu. Brakuje danych uzasadniających, że w tego typu sprawach występuje problem przewlekłości. Ponadto charakter tych postępowań (zwłaszcza dotyczących sędziów, asesorów, prokuratorów) sprawia, że potencjalna „strona”, której dotyczą, niekoniecznie będzie zainteresowana korzystaniem z omawianego środka prawnego. W praktyce mogłoby to prowadzić do powstania fasadowego uprawnienia, którego realne wykorzystanie byłoby iluzoryczne – a tym samym zaprzeczałoby idei stworzenia skutecznego środka ochrony jednostki.
Równocześnie warto podkreślić istotny brak w zakresie ochrony jednostki – ustawa nadal nie obejmuje postępowań karnoskarbowych prowadzonych przez organy Krajowej Administracji Skarbowej. W takich sprawach – przez pierwsze 6 miesięcy – postępowanie prowadzone jest poza nadzorem prokuratora, a zatem nie wchodzi w zakres obowiązującej ustawy. Dopiero gdy prokurator przedłuży postępowanie, możliwa jest ocena jego przewlekłości. W praktyce powoduje to wyłączenie z ochrony znacznej części postępowań, w których przewlekłość może być dotkliwa. W ocenie autora celowe byłoby rozszerzenie ustawy również na tę kategorię postępowań.
Na marginesie, ale nie bez znaczenia, należy rozważyć poprawę dostępności informacji dla obywateli. Wskazane byłoby stworzenie oficjalnego biuletynu lub portalu internetowego z jasnymi, przystępnymi informacjami o skardze na przewlekłość – zawierającego m.in. wzory pism, instrukcje, odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania i zasady obliczania terminów. Tego rodzaju inicjatywa nie tylko wspierałaby realizację prawa do sądu, ale także odciążałaby sądy i zmniejszała ryzyko składania wadliwych skarg.