wystąpienie do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie przewlekłości postępowań administracyjnych prowadzonych przez wojewodów w sprawach legalizacji pobytu cudzoziemców na terytorium RP z dnia 2025-07-10.
wystąpienie do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie przewlekłości postępowań administracyjnych prowadzonych przez wojewodów w sprawach legalizacji pobytu cudzoziemców na terytorium RP.
Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił uwagę na kwestię pozbawienia cudzoziemców ubiegających się o zezwolenie na pobyt środków prawnych służących przeciwdziałaniu bezczynności, przewlekłości lub naruszeniu prawa strony do rozpoznania sprawy bez zbędnej zwłoki. Obecny stan rzeczy uniemożliwia im reagowanie na bierność organów administracji publicznej i – w ocenie Rzecznika – może być też uznany za utrudnianie skutecznego dostępu cudzoziemców do wymiaru sprawiedliwości.
Zgodnie z przepisami art. 100c i art. 100d ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa od dnia 15 kwietnia 2022 r. do dnia 30 września 2025 r. bieg terminów na załatwienie spraw dotyczących udzielenia zezwoleń na pobyt czasowy, stały, rezydenta długoterminowego UE lub cofnięcia tych zezwoleń oraz zmiany zezwolenia na pobyt czasowy i pracę lub zmiany zezwolenia na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji w postępowaniach prowadzonych przez wojewodę nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu. W tym okresie nie stosuje się przepisów o bezczynności organu oraz o obowiązku organu prowadzącego postępowanie w ww. sprawach do powiadamiania strony lub uczestnika postępowania o niezałatwieniu sprawy w terminie. Ponadto organowi nie wymierza się grzywny ani nie zasądza się od niego sum pieniężnych na rzecz skarżących za niewydanie rozstrzygnięć w terminach określonych przepisami prawa. Zaprzestanie czynności przez organ lub ich dokonywanie z opóźnieniem nie może być także podstawą wywodzenia środków prawnych dotyczących bezczynności, przewlekłości lub naruszenia prawa strony do rozpoznania sprawy bez zbędnej zwłoki.
Powyższe uregulowania obowiązują już od ponad trzech lat. Podstawą ich wprowadzenia było znaczące, zwiększone obciążenie wojewodów koniecznością rozpatrywania dodatkowych wniosków o udzielenie zezwoleń pobytowych, a zaproponowane rozwiązania stanowią wyraz koniecznej i z założenia czasowej interwencji ustawodawcy, przeciwdziałającej negatywnym skutkom dużych i ciągłych wzrostów liczby spraw, wynikających z wybuchu i trwania wojny w Ukrainie. Warto zauważyć, że w uzasadnieniach kolejnych projektów zmian ustawodawczych, przedłużających okres obowiązywania ww. przepisów, nie wskazywano powodów uzasadniających konieczność dalszego ich stosowania. Zawieszenie biegu terminów w postępowaniach w sprawie udzielenia zezwoleń pobytowych wydaje się więc przedłużane niejako automatycznie, bez każdorazowej oceny skuteczności przyjętych rozwiązań ani analizy aktualnego poziomu obciążenia organów administracji. Tendencję tę potwierdza projekt z dnia 24 czerwca 2025 r. o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz niektórych innych ustaw, w którym przewidziano przedłużenie do dnia 4 marca 2026 r. okresu zawieszenie terminów załatwiania przez wojewodów ww. spraw dotyczących zezwoleń pobytowych.
Zdaniem RPO występujące od wielu lat zjawiska bezczynności i przewlekłości prowadzenia postępowań w sprawach o udzielenie zezwolenia na pobyt powinny skutkować podjęciem kompleksowych działań ukierunkowanych na usprawnienie działania administracji publicznej. W szczególności – poprzez zwiększenie zasobów kadrowych urzędów wojewódzkich, a nie odebraniem cudzoziemcom przysługujących im dotychczas narzędzi prawnych. Podkreślenia wymaga, że cudzoziemcy wnioskujący o udzielenie zezwolenia pobytowego nie powinni ponosić negatywnych skutków zaniedbań w strukturze i organizacji organów administracji odpowiadających za sprawy dotyczące legalizacji pobytu.
Środkiem ochrony przed bezczynnością i przewlekłością prowadzenia postępowań administracyjnych jest skarga do sądu administracyjnego. Stanowi to realizację przysługującego z mocy art. 45 ust. 1 Konstytucji RP prawa do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Prawo do sądowej kontroli działalności administracji publicznej stanowi jeden z fundamentów demokratycznego porządku prawnego. Tymczasem uregulowania zawarte w art. 100c i art. 100d ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy nie tylko nie przewidują jakiejkolwiek formy nadzoru nad organami administracji w okresie zawieszenia biegu terminów, lecz także eliminują wszelkie formy odpowiedzialności organu za przewlekłość postępowania.
W związku z powyższym Rzecznik zwrócił się do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z prośbą o rozważenie zasadności utrzymywania przepisów art. 100c i art. 100d ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy.
Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji w piśmie z 8 sierpnia 2025 r. zaznaczył, że terminy załatwiania spraw udzielenia cudzoziemcowi zezwolenia na pobyt czasowy reguluje art. 112a ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach, dodany na mocy art. 1 pkt 13 ustawy z dnia 17 grudnia 2021 r. o zmianie ustawy o cudzoziemcach oraz niektórych innych ustaw. Zgodnie z tym przepisem decyzję wydaje się w terminie 60 dni. Kwestię rozpoczęcia biegu terminu na załatwienie przez wojewodę sprawy udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy reguluje art. 112a ust. 2 ustawy o cudzoziemcach.
Prowadząc postępowanie, wojewoda jest związany m.in. zasadą prawdy obiektywnej. Powinien on dążyć do dokonania niezbędnych ustaleń, jednak ciężar materialny braku udowodnienia określonych okoliczności istotnych z punktu widzenia przesłanek pozytywnych udzielenia zezwolenia ponosi sam cudzoziemiec.
W polskim porządku prawnym ustawodawca krajowy nałożył na cudzoziemców określone obowiązki procesowe już przy składaniu wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy. Ich aktualizacja nie jest zależna od aktywności procesowej wojewody. Dopiero brak realizacji powyższych czynności powoduje, że wojewoda musi podjąć działania celem spowodowania wypełnienia przez cudzoziemca wskazanych obowiązków.
Z punktu widzenia MSWiA ukształtowanie w art. 112a ust. 2 ustawy o cudzoziemcach biegu terminu załatwienia przez wojewodę sprawy udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy jest zgodne z przepisami prawa Unii Europejskiej.
Komendanta Głównego Policji (KMP.570.1.2024 z 11 lipca 2025 r.) w sprawie dostępu Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur do nagrań monitoringu po opuszczeniu przez wizytujących budynku Policji.
Rzecznik od wielu lat pełni funkcję krajowego organu do spraw zapobiegania torturom. Funkcję tę realizuje zespół tworzący Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur. Jego przedstawiciele działają w oparciu o przepisy ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich i Protokołu fakultatywnego do Konwencji ONZ w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania lub karania.
Na gruncie tych przepisów przedstawiciele KMPT mają z urzędu dostęp do wszelkich niezbędnych informacji i dokumentów dotyczących osób pozbawionych wolności – także po opuszczeniu wizytowanej placówki. Sama obecność pracowników KMPT w miejscu detencji nie jest wyznacznikiem trwania wizytacji prewencyjnej. Wiele czynności wizytacyjnych dokonywanych jest już po powrocie z miejsca detencji, np. zapoznanie się z dokumentacją czy nagraniami z monitoringu. Stanowisko to potwierdził Podkomitet ONZ ds. Prewencji Tortur.
Dodatkowo, w odpowiedzi na pismo Rzecznika do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 26 lutego 2024 r., Sekretarz Stanu w MSWiA przekazał Komendantowi zalecenie wyeliminowania sygnalizowanych przez Rzecznika nieprawidłowości.
Mimo to w czasie wizytacji jednostek Policji w maju i czerwcu 2025 r. przedstawiciele KMPT ponownie spotykali się ze strony funkcjonariuszy Policji z odmowami udostępnienia nagrań z monitoringu. Funkcjonariusze powoływali się na opinię Komendy Głównej Policji z 22 lutego 2023 r., Kpp-1993/623/2023, pozostającą w sprzeczności z opinią Podkomitetu ONZ ds. Prewencji Tortur.
Takie sytuacje miały miejsce podczas wizytacji w Pomieszczeniach dla Osób Zatrzymanych zlokalizowanych na terenie Komendy Powiatowej Policji w N., Komendy Powiatowej Policji w S., Komendy Powiatowej Policji w D. T., Komendy Powiatowej Policji w B., Komendy Powiatowej Policji w Ś., Komendy Powiatowej Policji w Ż., Komendy Powiatowej Policji w M., Komendy Miejskiej Policji w T., Komendy Miejskiej Policji w G.
Przedstawiciele KMPT poinformowali komendantów tych jednostek o swoim stanowisku i przekazali opinię Podkomitetu ONZ. Mimo to podejście komendantów nie uległo zmianie.
Opisana praktyka utrudnia prewencję tortur i nieludzkiego traktowania. Narusza również zobowiązania Policji określone w Protokole fakultatywnym i utrwaloną od początku działania KMPT zasadę współpracy. Rzecznik wykonuje funkcję KMPT od 2008 r. i jego przedstawiciele co do zasady bez przeszkód uzyskiwali dostęp do wszelkiej niezbędnej dokumentacji i nagrań monitoringu.
Rzecznik zwrócił się z prośbą o pilną analizę sygnalizowanego zagadnienia i wydanie podległym jednostkom organizacyjnym Policji wytycznych, które umożliwią przedstawicielom KMPT zapoznanie się z wszelkimi niezbędnymi materiałami – zarówno podczas wizytacji, jak i w innym momencie określonym przez KMPT.