wystąpienie do Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie prawidłowości realizacji w latach 2022-2023 zadania zleconego gminom z zakresu ustawy o świadczeniach rodzinnych i gospodarowania środkami dotacji udzielonej na ten cel z budżetu państwa z dnia 2025-07-22.
wystąpienie do Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie prawidłowości realizacji w latach 2022-2023 zadania zleconego gminom z zakresu ustawy o świadczeniach rodzinnych i gospodarowania środkami dotacji udzielonej na ten cel z budżetu państwa.
Do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich wpływają skargi związane z ustaleniami kontrolnymi Wojewody Śląskiego i Wojewody Pomorskiego. Kwestionują oni prawidłowość wydatkowania przez gminy dotacji w części obejmującej wypłatę świadczeń pielęgnacyjnych z pominięciem kryterium określonego w art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych. Konsekwencją jest żądanie zwrotu do budżetu państwa części dotacji.
Zgodnie z brzmieniem art. 17 ust. 1b (obowiązującym do dnia 31 grudnia 2023 r.) świadczenie pielęgnacyjne przysługiwało, jeżeli niepełnosprawność osoby wymagającej opieki powstała nie później niż do ukończenia 18. roku życia lub w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej. Jednak nie później niż do ukończenia 25. roku życia.
Wyrokiem z dnia 21 października 2014 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 17 ust. 1b jest niezgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji w zakresie, w którym różnicuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego osób sprawujących opiekę nad osobą z niepełnosprawnością po ukończeniu przez nią wieku określonego w tym przepisie ze względu na moment powstania niepełnosprawności. W uzasadnieniu Trybunał wskazał, że skutkiem wyroku w odniesieniu do art. 17 ust. 1b jest stwierdzenie, że opiekunowie dorosłych osób z niepełnosprawnością muszą być przez ustawodawcę traktowani jako podmioty należące do tej samej klasy. Zakwestionowana przez Trybunał norma prawna została wyeliminowana z ustawy o świadczeniach rodzinnych z dniem 1 stycznia 2024 r. Do tego czasu Naczelny Sąd Administracyjny wielokrotnie wyrażał pogląd o tym, że nie jest dopuszczalne oparcie odmowy przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego na tej części przepisy art. 17, którą Trybunał uznał za niezgodny z Konstytucją RP.
W podjętych przez Wojewodów – po wydaniu przez Trybunał Konstytucyjny wyroku z dnia 21 października 2014 r. – czynnościach kontrolnych kluczowe pozostaje uprawnienie do świadczenia pielęgnacyjnego przez opiekunów osób z niepełnosprawnością, których niepełnosprawność powstała po ukończeniu odpowiednio 18. lub 25. roku życia w przypadku nauki w szkole lub szkole wyższej
Przepis art. 17 ust. 1b ustawy po wyroku Trybunału Konstytucyjnego nie mógł być stosowany z pominięciem jego skutków. Trybunał uznał, że w stosunku do opiekunów dorosłych osób z niepełnosprawnością, których niepełnosprawność powstała nie później niż do ukończenia 18. roku życia lub w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, jednak nie później niż do ukończenia 25. roku życia, przepis art. 17 ust. 1b jest zgodny z Konstytucją i nie ma przeszkód prawnych do jego stosowania. Natomiast w stosunku do opiekunów osób wymagających wsparcia, których niepełnosprawność powstała później, kryterium momentu powstania niepełnosprawności, jako uniemożliwiające uzyskanie świadczenia pielęgnacyjnego, utraciło przymiot konstytucyjności. Wobec tego w odniesieniu do tych osób oceny spełnienia przesłanek przyznania świadczenia pielęgnacyjnego należy dokonywać z pominięciem tego kryterium.
Dlatego też, mając na względzie utrwalone i jednolite orzecznictwo sądów administracyjnych w tym zakresie, Rzecznik zwrócił się z prośbą o zrewidowanie stanowiska Ministerstwa zajętego w piśmie znak: DSR-IV.070.28.2025 i dotyczącego skutków wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 października 2014 r.