wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości Prokuratora Generalnego w sprawie możliwości dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie z dnia 2025-08-03.
wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości Prokuratora Generalnego w sprawie możliwości dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie.
W zainteresowaniu Rzecznika Praw Obywatelskich pozostaje problematyka dotycząca możliwości dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie, w tym zwłaszcza problematyka zapewnienia stosownych pouczeń dla osoby uprawnionej do powyższych roszczeń.
Stosownie do przepisów Kodeksu postępowania karnego organ prowadzący postępowanie jest obowiązany pouczyć uczestników postępowania o ciążących obowiązkach i o przysługujących im uprawnieniach, natomiast brak takiego pouczenia lub mylne pouczenie nie może wywoływać ujemnych skutków procesowych dla uczestnika postępowania lub innej osoby, której to dotyczy. Wypada jednak zauważyć, że żaden przepis nie nakłada na organy procesowe obowiązku pouczenia o możliwości dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia za niewątpliwie niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie czy zatrzymanie.
Dotychczasowy brak pouczeń procesowych, zarówno o samym prawie, jak i zasadach dochodzenia powyższych roszczeń od Skarbu Państwa, zdaniem Rzecznika jest nieakceptowalny z punktu widzenia wartości wyrażonych w Konstytucji RP. Zastrzeżenia dodatkowo wzmacnia okoliczność, że termin roczny dla dochodzenia powyższych roszczeń odszkodowawczych, także nie spełnia przesłanek racjonalności, jest nieproporcjonalnie krótki, przez co narusza standardy konstytucyjne. Takie ukształtowanie terminu przedawnienia uniemożliwia skuteczne dochodzenie odpowiedzialności od Skarbu Państwa, istotnie podważając zaufanie obywateli do państwa i stosowanych procedur.
W tym zakresie Rzecznik dostrzega projektowane kierunki zmian prowadzące do wydłużenia wskazanego terminu, przygotowane w projekcie ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, do której w opinii z dnia 25 listopada 2024 r. Rzecznik złożył aprobujące uwagi . Jest to w istocie rzeczy powrót do wcześniejszej wersji art. 555 k.p.k., obowiązującej od dnia 1 lipca 2015 r. do dnia 15 kwietnia 2016 r., przewidującej trzyletni termin przedawnienia dla dochodzenia omawianych roszczeń.
Należy jednak wyraźnie podkreślić, że nawet urzeczywistnienie tych założeń w zakresie wydłużenia terminu przedawnienia, nie zmieni sytuacji osoby uprawnionej do dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia przed sądem karnym, o ile nie zostanie ona wcześniej odpowiednio pouczona, zarówno o prawie do wymienionych roszczeń, jak i samej procedurze ich dochodzenia, w tym przewidzianym terminie przedawnienia. Jest to podstawowy i zasadniczy warunek, aby można było mówić o rzeczywistym realizowaniu uprawnień procesowych, niezależnie jak długi byłby termin przedawnienia, ostatecznie zaproponowany i uchwalony przez ustawodawcę. Brak rzetelnej informacji procesowej nie pozostaje bez wpływu na realne ponoszenie przez Skarb Państwa odpowiedzialności, zwłaszcza gdy dochodzi do pogwałcenia wartości o tak istotnym znaczeniu, jakim jest wolność osobista.
W związku z powyższym Rzecznik zwrócił się do Ministra Sprawiedliwości Prokuratora Generalnego z prośbą rozważenie zainicjowania działań legislacyjnych w tym zakresie.