wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości – Prokuratora Generalnego w sprawie elektronicznej komunikacji z organem procesowym w procedurze karnej z dnia 2025-09-02.
wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości – Prokuratora Generalnego w sprawie elektronicznej komunikacji z organem procesowym w procedurze karnej.
Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił uwagę na narastający problem ograniczonego dostępu osób nieporadnych – w szczególności z uwagi na zdrowie i wiek – do wymiaru sprawiedliwości w postępowaniu karnym. Na tle skarg kierowanych do Biura RPO ujawniła się przede wszystkim bariera formalna: brak możliwości wnoszenia środków odwoławczych i innych pism procesowych drogą elektroniczną, opatrzonych podpisem elektronicznym. Podczas gdy w procedurze cywilnej i administracyjnej stopniowo rozwijają się rozwiązania cyfrowe, w postępowaniu karnym nadal utrzymuje się wymóg formy pisemnej z własnoręcznym podpisem, co uderza zwłaszcza w osoby z niepełnosprawnościami manualnymi oraz seniorów, skazując ich na pomoc osób trzecich i ograniczając samodzielność w realizacji praw.
Rzecznik przypomniał, że obowiązek likwidowania barier – także cyfrowych i informacyjno-komunikacyjnych – wynika z Konstytucji RP, Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami oraz ustawy o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Mimo istniejących w Kodeksie postępowania karnego rozwiązań cząstkowych (m.in. możliwość podpisania pisma przez osobę upoważnioną czy doręczeń poprzez portal informacyjny – zasadniczo dla profesjonalnych uczestników), brak jest wciąż norm, które pozwalałyby stronom – zwłaszcza nieporadnym – wnieść środek zaskarżenia lub wniosek wyłącznie elektronicznie i skutecznie uwierzytelnić go podpisem elektronicznym, zaufanym lub osobistym. Zapowiadane zmiany w obszarze doręczeń elektronicznych i portalu informacyjnego nie rozwiązują tego deficytu w odniesieniu do osób działających samodzielnie, a długie vacatio legis utrwala faktyczne wykluczenie.
Rzecznik Praw Obywatelskich już wcześniej zwracał uwagę na utrzymujące się bariery w kontakcie osób z niepełnosprawnościami z wymiarem sprawiedliwości: od stereotypowego postrzegania ich wiarygodności, przez trudności komunikacyjne i niedostępność tłumaczy, po przeszkody architektoniczne i administracyjne. Na tym tle szczególnie rażące jest niewykorzystanie potencjału cyfryzacji, która mogłaby realnie zwiększyć autonomię i efektywność udziału osób nieporadnych w postępowaniu karnym, bez konieczności angażowania pełnomocników czy opiekunów faktycznych.
Rzecznik Praw Obywatelskich zaproponował usankcjonowanie równoważności formy elektronicznej i papierowej w odniesieniu do oświadczeń stron w procesie karnym. Postuluje zmianę art. 116 Kodeksu postępowania karnego poprzez dodanie przepisu, który umożliwi osobom nieporadnym – w szczególności z uwagi na wiek lub stan zdrowia – składanie oświadczeń i wniosków w postaci elektronicznej, z użyciem kwalifikowanego podpisu elektronicznego, podpisu zaufanego albo osobistego, poprzez umieszczenie ich w portalu informacyjnym sądów. Rozwiązanie to wzmocniłoby równość stron, realizowało zasadę dostępności oraz pozwoliło na praktyczne wykonywanie praw procesowych bez pośredników.
W związku z powyższym Rzecznik zwrócił się do Ministra Sprawiedliwości – Prokuratora Generalnego z prośbą o analizę przedstawionych problemów i rozważenie inicjatywy legislacyjnej. Jednocześnie zaapelował o włączenie w prace projektowe organizacji reprezentujących osoby z niepełnosprawnościami.