Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

wystąpienie do Prezesa Rady Ministrów w sprawie dostępu do leczenia osób w kryzysie bezdomności.

Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do Prezesa Rady Ministrów, podejmując problem ograniczonego dostępu osób w kryzysie bezdomności do świadczeń zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych. Podkreślił, że bezdomność stanowi najbardziej dotkliwą formę wykluczenia społecznego, prowadzącą do utraty miejsca zamieszkania, wykluczenia z życia społecznego oraz społecznej stygmatyzacji. Szczególnie poważne konsekwencje wynikają z braku realnego dostępu do opieki medycznej, w tym psychiatrycznej i neurologicznej, zarówno w kraju, jak i w sytuacjach transgranicznych, gdy obywatele polscy w kryzysie bezdomności przebywają poza granicami Polski.

Rzecznik wskazał, że obowiązujące regulacje ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych nakładają na osoby

nieubezpieczone wymogi formalne, takie jak spełnienie kryterium dochodowego, przeprowadzenie wywiadu środowiskowego czy przedstawienie dokumentów potwierdzających zamieszkanie. W przypadku osób bezdomnych wymogi te okazują się niewykonalne, co skutkuje odmowami potwierdzania prawa do świadczeń i przewlekłością postępowań. W konsekwencji osoby te pozostają bez niezbędnej opieki zdrowotnej, co w wielu przypadkach zagraża ich zdrowiu i życiu. Sytuacja ta stoi w sprzeczności z konstytucyjnym prawem do ochrony zdrowia, które powinno być realizowane w sposób rzeczywisty, a nie wyłącznie deklaratywny, oraz z zasadą równości i godności człowieka.

Rzecznik zwrócił uwagę, że brak dostępu do świadczeń zdrowotnych dotyczy również obywateli polskich w kryzysie bezdomności przebywających poza granicami kraju. W takich przypadkach konieczne jest stworzenie mechanizmów pozwalających na szybką i skuteczną interwencję, aby umożliwić im powrót do Polski i kontynuację leczenia. W tym kontekście Rzecznik zaproponował m.in. przyznanie konsulom kompetencji do wydawania decyzji potwierdzających prawo do świadczeń oraz wyznaczenie w Narodowym Funduszu Zdrowia koordynatora odpowiedzialnego za organizację powrotów medycznych. Zwrócił także uwagę na potrzebę dostosowania przepisów do realiów transgranicznych, tak aby zagraniczne placówki medyczne mogły skutecznie współpracować z polskimi organami.

W wystąpieniu znalazły się również postulaty dotyczące zmian w procedurze potwierdzania prawa do świadczeń zdrowotnych. Rzecznik uznał za konieczne jej uproszczenie i przyspieszenie, w tym wprowadzenie możliwości wydawania decyzji natychmiast w sytuacjach nagłych, odstąpienie od wywiadu środowiskowego i kryterium dochodowego oraz uznawanie oświadczeń i zaświadczeń lekarzy i przedstawicieli zawodów zaufania publicznego jako wystarczających dowodów. Wskazał także na potrzebę precyzyjnego uregulowania pojęcia miejsca zamieszkania, aby nie było ono utożsamiane wyłącznie z zameldowaniem, co w przypadku osób bezdomnych prowadzi do dodatkowych komplikacji.

Rzecznik poruszył ponadto problem zadłużenia osób w kryzysie bezdomności, wskazując, że obecne regulacje dotyczące upadłości konsumenckiej i egzekucji alimentacyjnej stanowią istotną barierę w procesie wychodzenia z bezdomności. Postulował uproszczenie postępowań upadłościowych oraz rozważenie wprowadzenia warunkowej abolicji w zakresie długów alimentacyjnych i grzywien, które obecnie nie podlegają umorzeniu, a w praktyce są nieściągalne i pogłębiają wykluczenie tej grupy osób.

W ocenie Rzecznika konieczne jest podjęcie skoordynowanych działań legislacyjnych i systemowych przez resorty zdrowia, spraw zagranicznych i sprawiedliwości, które zapewnią obywatelom w kryzysie bezdomności – zarówno w kraju, jak i za granicą – realny dostęp do świadczeń zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych oraz stworzą im szansę na skuteczną reintegrację społeczną.

W związku z tym Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do Prezesa Rady Ministrów z Prośbą o ustosunkowanie się do przedstawionych problemów oraz przedstawienie podjętych, jak i planowanych działań w celu poprawy zaistniałej sytuacji, w szczególności w zakresie zmian legislacyjnych w poświadczaniu prawa do świadczeń ze środków publicznych dla osób w kryzysie bezdomności przebywających zarówno za granicą, jak i w kraju, oraz w zakresie abolicji i upadłości konsumenckiej.