wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości – Prokuratora Generalnego w sprawie stosowania przepisów Kodeksu postępowania karnego w zakresie dopuszczalności tzw. częściowej prawomocności orzeczenia z dnia 2025-09-05.
wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości – Prokuratora Generalnego w sprawie stosowania przepisów Kodeksu postępowania karnego w zakresie dopuszczalności tzw. częściowej prawomocności orzeczenia.
Do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich wpływają sprawy dotyczące dopuszczalności tzw. częściowej prawomocności orzeczenia. Jest to sytuacja, w której odrębne rozstrzygnięcia – dotyczące odrębnych czynów (przestępstw) – zawarte w wyroku uprawomocniają się w różnym czasie. Problem ten odnosi się przede wszystkim do spraw w ramach tzw. łączności podmiotowej z art. 33 k.p.k., kiedy jednemu oskarżonemu zarzucono kilka przestępstw i – przede wszystkim ze względu na ekonomię postępowania – sprawy połączono w jedno postępowanie.
Połączenie kilku czynów (przestępstw) w jedno postępowanie jest korzystne przede wszystkim dla organów wymiaru sprawiedliwości. Jednak z perspektywy oskarżonego łączność podmiotowa może powodować negatywne konsekwencje, zwłaszcza na etapie postępowania wykonawczego. Jeśli wyrok sądu I instancji zostanie zaskarżony w części – w odniesieniu np. do jednego z kilku czynów – to w zakresie niezaskarżonym rozstrzygnięcia się uprawomocniają. Zaczyna zatem np. biec okres próby, czy też roszczenia wynikające z orzeczonych środków kompensacyjnych są wykonalne (tj. pokrzywdzony może dochodzić zapłaty odszkodowania lub zadośćuczynienia orzeczonego na podstawie art. 46 Kodeksu karnego albo nawiązki z art. 47 k.k.).
Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił uwagę, że wyrok jest sumą rozstrzygnięć dotyczących poszczególnych, odrębnych czynów (zdarzeń historycznych) określonej osoby. Czyny – klika czynów tej samej osoby – mogą zostać połączone w jedno postępowanie, ale jednocześnie, każde z tych zachowań może równie dobrze stanowić przedmiot odrębnego postępowania. Połączenie kliku postępowań w jedno nie powinno powodować dla oskarżonego negatywnych konsekwencji w zakresie uniemożliwienia uzyskania przymiotu prawomocności przez rozstrzygnięcia dotyczące konkretnych czynów.
Przyjmując, że wyrok jest sumą ostatecznych rozstrzygnięć o przedmiocie postępowania karnego, czyli kończy postępowanie w kwestii całkowitej odpowiedzialności karnej oskarżonego w zakresie czynu zarzuconego mu w akcie oskarżenia, nie ma formalnych przeszkód, aby wyroki (rozstrzygnięcia zawarte w wyroku) za poszczególne czyny uprawomocniały się w różnym czasie – w zależności od tego, czy dana część orzeczenia została zaskarżona, czy nie.
W wyniku przeprowadzonej analizy Rzecznik stwierdził, że prawomocność części rozstrzygnięć zawartych w wyroku – zwłaszcza wtedy, gdy mogłyby stanowić przedmiot odrębnych postępowań karnych – nie jest wykluczona. Z perspektywy teoretycznej oraz interesu oskarżonego w większym stopniu umożliwia ona realizację celów procesu karnego (tj. zasady trafnej reakcji karnej – art. 2 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k.), ponieważ pozwala na uniknięcie sytuacji, kiedy kara lub inne środki reakcji prawnokarnej zostaną wymierzone w nieproporcjonalnym zakresie.
Prawomocność części orzeczenia jest jednak sporną kwestią w orzecznictwie. Jedyną opcją przełamania wadliwiej praktyki orzeczniczej wydaje się podjęcie działań legislacyjnych i wprowadzenie do Kodekdu postępowania karnego – na wzór rozwiązań funkcjonujących w Kodeksie postępowania cywilnego – przepisów wprost stanowiących o częściowej prawomocności orzeczenia. Niezbędne jest zatem znowelizowanie art. 427 § 1 k.p.k. na wzór art. 363 § 3 k.p.c. Przykładowo, zmieniony art. 427 § 1 k.p.k. uwzględniający możliwość uprawomocnienia się orzeczenia w części mógłby mieć następujące brzmienie: „Odwołujący się powinien wskazać zaskarżone rozstrzygnięcie lub ustalenie, a także podać, czego się domaga. Orzeczenie staje się prawomocne tylko w części, w jakiej nie zostało zaskarżone, chyba że sąd drugiej instancji może z urzędu rozpoznać sprawę także w tej części”.
W opinii Rzecznika celowe wydaje się wprowadzenie analogicznych zmian w art. 449a § 3 k.p.k. i nadanie mu następującego brzmienia: „Strona, która wniosła apelację, może ją uzupełnić w terminie 14 dni od daty doręczenia jej uzupełnionego uzasadnienia. Wyrok staje się wówczas prawomocny w części, w jakiej nie został zaskarżony po uzupełnieniu apelacji, chyba że sąd drugiej instancji, może z urzędu rozpoznać sprawę także w tej części”.
RPO zwrócił się z prośbą o dokonanie analizy wskazanych problemów i rozważenie zainicjowania stosownych prac legislacyjnych.