wystąpienie do Ministra Finansów w sprawie problemów z udzielaniem ulg w spłacie zobowiązania podatkowego z dnia 2025-09-11.
wystąpienie do Ministra Finansów w sprawie problemów z udzielaniem ulg w spłacie zobowiązania podatkowego.
Do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich napływają liczne skargi dotyczące problemów, z jakimi borykają się podatnicy, którzy ubiegają się o udzielenie ulgi w spłacie zobowiązania podatkowego.
Skarżący podnoszą, że uzyskanie decyzji pozytywnej w przedmiocie umorzenia zaległości podatkowej jest bardzo czasochłonne i trudne, a w wielu przypadkach – nierealne. Z analizy rozstrzygnięć organów podatkowych wydawanych w sprawach indywidualnych wynika, że ustawowe przesłanki „ważnego interesu podatnika” lub „interesu publicznego” standardowo interpretowane są w zdecydowanie zawężający sposób.
Zdaniem skarżących organy podatkowe w praktyce odmawiają zastosowania ulg w spłacie zobowiązań podatkowych w sposób wykraczający poza dopuszczalne granice uznania administracyjnego. Uzasadnienia takich rozstrzygnięć mają charakter bardzo ogólny i schematyczny. Niekiedy wręcz powielają utarte formuły, bez pogłębionej analizy indywidualnej sytuacji podatnika i odniesienia się do genezy powstania zaległości podatkowej.
W konsekwencji liczne sprawy dotyczące wniosków o udzielenie ulgi w spłacie zobowiązania podatkowego trafiają do sądów administracyjnych. Jednak nawet po uzyskaniu przez stronę pozytywnego rozstrzygnięcia sądu administracyjnego organy rozpatrując sprawę ponownie, konsekwentnie odmawiają przyznania ulgi.
Dodatkowym zagadnieniem jest to, że samo złożenie przez podatnika wniosku o udzielenie ulgi w spłacie zobowiązania podatkowego nie wywołuje skutku w postaci zawieszenia bądź wstrzymania prowadzonego równolegle postępowania egzekucyjnego. Mimo złożenia wniosku egzekucja może być więc kontynuowana aż do czasu wydania decyzji przez organ podatkowy.
Przy rozpatrywaniu spraw o udzielenie ulgi podatkowej organ działa w granicach tzw. uznania administracyjnego. Ta konstrukcja prawna pozwala organowi na wybór konsekwencji prawnych zaistnienia sytuacji, do której odnosi się hipoteza normy prawnej. Połączenie decyzji uznaniowej z terminami niedookreślonymi, które stanowią podstawę prawną jej wydania, tj. przesłanka „ważnego interesu podatnika” lub „interesu publicznego”, powodują, że organy podatkowe mają bardzo szerokie, wręcz nieograniczone, pole do podejmowania rozstrzygnięć. Taka konstrukcja obowiązującej regulacji niejednokrotnie prowadzi do nadużyć ze strony organów podatkowych.
RPO podkreślił, że pojęcia „ważnego interesu podatnika” oraz „interesu publicznego” powinny być interpretowane w zdecydowanie szerszym znaczeniu, w porównaniu do wykładni obecnie stosowanej w praktyce organów podatkowych. W toku postępowania o udzielenie ulgi w spłacie zobowiązania organy oprócz ustalenia, czy zachodzą ww. przesłanki, powinny wyważać interes publiczny z interesem indywidualnym strony, z uwzględnieniem zasad konstytucyjnych, a także zasady rozstrzygania wątpliwości na korzyść podatnika.
Według Rzecznika należy zdecydowanie podzielić prokonstytucyjne stanowisko wyrażane w orzecznictwie sądów administracyjnych. Zgodnie z tym stanowiskiem w postępowaniach dotyczących udzielenia ulgi w spłacie zobowiązania podatkowego, organy po pierwsze powinny obiektywnie ocenić całokształt sytuacji, w jakiej znalazł się podatnik, m.in. jego aktualne uwarunkowania ekonomiczne, zdrowotne, a także rodzinne. Po drugie – należycie rozważyć, czy domaganie się zapłaty należności podatkowych nie spowoduje konieczności objęcia dłużnika pomocą społeczną. Po trzecie – wnikliwie badać genezę powstania zaległości podatkowej.
Przy rozpoznawaniu wniosków o udzielenie ulgi w spłacie zobowiązania podatkowego należałoby przed zasadą powszechności opodatkowania (art. 84 Konstytucji) dać pierwszeństwo innym zasadom konstytucyjnym, tj. zasadzie zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, zasadzie sprawiedliwości społecznej, zasadzie uwzględnienia dobra rodziny, nakazującej państwu szczególną pomoc i opiekę dla rodzin niepełnych, czy wielodzietnych, znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej, czy zasadzie zabezpieczenia społecznego dla osób, które pozostają bez pracy i bez środków utrzymania. Powyższy pogląd znajduje potwierdzenie w orzeczeniach sądów administracyjnych.
Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się z prośbą o zajęcie stanowiska w ww. sprawie, a także o wskazanie, czy Minister dostrzega potrzebę przeprowadzenia zmian legislacyjnych w przepisach dotyczących udzielania ulg w spłacie zobowiązań podatkowych. Ponadto Rzecznik poprosił o przekazanie danych statystycznych na temat liczby decyzji wydawanych przez organy podatkowe w ciągu ostatnich pięciu lat zarówno pozytywnych, jak i negatywnych w zakresie udzielenia ulgi w spłacie zobowiązania podatkowego.