Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

skarga nadzwyczajna od wyroku Sądu Okręgowego w K. w sprawie o naruszenie konstytucyjnej zasady ochrony konsumenta.

Ze względu na konieczność zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej Rzecznik wniósł skargę nadzwyczajną co do całości prawomocnego wyroku wydanego 5 października 2020 r. przez Sąd Okręgowy w K. (sygn. akt II Ca 2002/19). W wyroku tym oddalono w całości apelację powoda – Stowarzyszenia - działającego na rzecz B. M. i G. M. od wyroku Sądu Rejonowego dla K. z 1 kwietnia 2019 r. (sygn. akt VI C 1411/16/S).

Sądowi, który wydał zaskarżony wyrok, Rzecznik zarzucił naruszenie zasady ochrony konsumenta ustanowionej w art. 76 Konstytucji RP w zw. z art. 9 Konstytucji RP w zw. z art. 4 ust. 1 i 2, art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 Dyrektywy 93/13. W ocenie RPO naruszenie to polegało na niezapewnieniu właściwej ochrony sądowej konsumentom – będącym słabszą stroną stosunku prawnego – przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi przedsiębiorcy, tj. pozwanego. Przejawem tego było niedostrzeżenie abuzywności umowy kredytu, a także niewykonanie wynikającego z prawa unijnego (w szczególności z Dyrektywy 93/13) obowiązku informacyjnego sądu wobec konsumentów. Obowiązek ten polegał na konieczności poinformowania przez Sąd o zbadaniu warunków umowy, konsekwencjach jej abuzywności dla uprawnień i obowiązków konsumentów oraz możliwości wyrażenia przez nich stanowiska co do skutków tej abuzywności. W konsekwencji doszło do niezasadnego oddalenia apelacji wniesionej w imieniu konsumentów od wadliwego wyroku Sądu I instancji.

Sądowi, który wydał zaskarżony wyrok, RPO zarzucił też rażące naruszenie prawa materialnego, tj. art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego w zw. z art. 7 ust. 1 Dyrektywy 93/13 poprzez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie. Według Rzecznika naruszenie to polegało na uznaniu, że ze względu na dokonanie całkowitej spłaty kredytu przez konsumentów nie mają oni interesu prawnego w ustaleniu skutków abuzywności postanowień umowy, którą wykonali. Tymczasem fakt spłacenia kredytu nie stanowił przeszkody dla badania przez sąd abuzywności oraz ważności umowy, z której wynikało spełnione zobowiązanie.

Ponadto Rzecznik zarzucił rażące naruszenie prawa materialnego, tj. art. 385 § 1 Kodeksu cywilnego w zw. z art. 385 § 3 k.c. w zw. z art. 58 § 1, § 2 oraz § 3 k.c. w zw. z art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 Dyrektywy 93/13 poprzez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie. Polegały one na uznaniu, że umowa kredytu nie zawierała postanowień abuzywnych oraz była w całości ważna, jako zgodna z prawem i zasadami współżycia społecznego. Tymczasem prawidłowo stosując prawo, sąd miał obowiązek stwierdzić, że ze względu na zawarte w niej klauzule abuzywne dotyczące głównych świadczeń stron, umowa ta nie była wiążąca wobec konsumentów. Skutkiem tego konieczne było stwierdzenie jej nieważności, jeżeli takie było oczekiwanie konsumentów.

Rzecznik Praw Obywatelskich w pierwszej kolejności wniósł o uchylenie w całości przez Sąd Najwyższy wyroku Sądu Okręgowego z 5 października 2020 r. (sygn. akt II C 2002/19) i przekazanie sprawy temu sądowi do ponownego rozpoznania. Ponadto Rzecznik złożył wniosek ewentualny o stwierdzenie wydania zaskarżonego orzeczenia z naruszeniem prawa oraz wskazanie okoliczności, z powodu których wydane zostało takie rozstrzygnięcie – gdyby Sąd Najwyższy uznał, że ze względu na upływ w chwili orzekania więcej niż pięć lat od dnia uprawomocnienia się zaskarżonego orzeczenia konieczne jest zastosowanie rozwiązania, o którym mowa w art. 89 § 4 in principio ustawy o Sądzie Najwyższym.