zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Wojewódzki Sądem Administracyjnym w sprawie weryfikacji prawidłowości stosowania przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa przepisów unijnych dotyczących przeciwdziałania tworzeniu sztucznych warunków z dnia 2025-05-26.
zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Wojewódzki Sądem Administracyjnym w sprawie weryfikacji prawidłowości stosowania przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa przepisów unijnych dotyczących przeciwdziałania tworzeniu sztucznych warunków.
W sprawie A.Z. organy Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa odmówiły przyznania całości płatności bezpośrednich, uznając, że wnioskodawca stworzył sztuczne warunki w celu uzyskania korzyści sprzecznych z celami Wspólnej Polityki Rolnej. Decyzję tę utrzymano w mocy w postępowaniu odwoławczym, a następnie została zaskarżona do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie.
Rzecznik Praw Obywatelskich nie odniósł się do indywidualnych ustaleń faktycznych, lecz dostrzegł w sprawie poważny problem o charakterze generalnym, dotyczący rozbieżności w wykładni przepisów unijnych, w szczególności art. 4 ust. 3 rozporządzenia Rady (WE, Euratom) nr 2988/95 oraz art. 60 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1306/2013. Problem dotyczy rozumienia pojęcia „korzyści” oraz zakresu sankcji za stworzenie sztucznych warunków – czy powinna to być odmowa wypłaty całości wsparcia, czy jedynie tej części, która została uzyskana w sposób sprzeczny z celem systemu.
W polskim orzecznictwie administracyjnym dominuje wykładnia sankcyjna, prowadząca do całkowitego pozbawienia beneficjenta dopłat, niezależnie od zakresu naruszenia. Natomiast orzecznictwo niemieckie przyjmuje wykładnię korekcyjną – uznając, że celem art. 60 rozporządzenia 1306/2013 jest odmowa wypłaty wyłącznie tej części świadczenia, która wynika ze sztucznie stworzonych warunków. Zdaniem niemieckich sądów nie ma podstaw do całkowitego wykluczenia beneficjenta ze wsparcia, jeśli tylko część jego działań nosiła cechy obejścia prawa.
Tak odmienne podejście sądów krajowych godzi – w ocenie Rzecznika – w zasadę jednolitego stosowania prawa unijnego, a także w zasadę równego traktowania obywateli w ramach rynku wewnętrznego. Polscy rolnicy, w odróżnieniu od swoich odpowiedników z innych państw członkowskich, mogą zostać całkowicie pozbawieni wsparcia finansowego, co może prowadzić do zakłócenia konkurencji i ograniczenia swobodnego przepływu produktów rolnych.
Rzecznik Praw Obywatelskich podkreśla, że wykładnia sankcyjna, prezentowana przez organy administracji i sądy w Polsce, nie wynika jednoznacznie z treści przepisów i prowadzi do naruszenia zasady proporcjonalności określonej m.in. w art. 59 ust. 1 lit. b rozporządzenia 2021/2116 oraz art. 5 ust. 4 Traktatu o Unii Europejskiej. Wskazuje również, że w przypadku stwierdzenia obejścia prawa, możliwe jest stosowanie środków korygujących (np. degresji, limitów powierzchniowych), a nie sankcji całkowitego wykluczenia z systemu. Praktyka obecnie stosowana przez ARiMR skutkuje przerzuceniem nadmiernego ryzyka interpretacyjnego na beneficjentów – mimo że pojęcie „sztucznych warunków” ma charakter nieostry i trudny do przewidzenia.
W ocenie Rzecznika, rozstrzygnięcie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w zakresie wykładni art. 4 ust. 3 rozporządzenia 2988/95 oraz art. 60 rozporządzenia 1306/2013 jest niezbędne zarówno dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, jak i dla zapewnienia spójności stosowania prawa UE we wszystkich państwach członkowskich. Rozbieżność interpretacyjna między Polską a Niemcami w zakresie skutków stwierdzenia „sztucznych warunków” narusza podstawowe zasady unijne i wymaga interwencji Trybunału.
Mając na uwadze powyższe, Rzecznik Praw Obywatelskich wnosi o skierowanie pytania prejudycjalnego do TSUE, celem zapewnienia jednolitej wykładni przepisów prawa unijnego oraz poszanowania zasady proporcjonalności i równego traktowania beneficjentów we wszystkich państwach członkowskich.