wystąpienie do Przewodniczącego Podkomisji stałej do spraw nowelizacji prawa karnego w sprawie projektu ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z poprawą bezpieczeństwa ruchu drogowego z dnia 2025-10-01.
wystąpienie do Przewodniczącego Podkomisji stałej do spraw nowelizacji prawa karnego w sprawie projektu ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z poprawą bezpieczeństwa ruchu drogowego.
Rzecznik Praw Obywatelskich przedstawił stanowisko wobec projektu ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z poprawą bezpieczeństwa ruchu drogowego (druk sejmowy nr 1451). Projekt przewiduje m.in. modyfikacje przepisów Kodeksu karnego, Kodeksu wykroczeń, Kodeksu postępowania karnego i Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia. Rzecznik odniósł się przede wszystkim do propozycji zmian w art. 42 § 3 k.k., art. 43a § 2 i 2a k.k. oraz art. 44b § 1a k.k. dotyczących obligatoryjnego orzekania środków karnych wobec sprawców przestępstw popełnionych w stanie nietrzeźwości, w szczególności prowadzących dożywotniego zakazu prowadzenia pojazdów lub przepadku pojazdu mechanicznego.
Rzecznik przypomniał, że Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 4 czerwca 2024 r. (sygn. SK 22/21) uznał niezgodność z Konstytucją art. 42 § 3 k.k. w jego dotychczasowym brzmieniu, jako przepisu pozbawiającego sąd realnej możliwości indywidualizacji orzeczeń i sprowadzającego wymiar kary do mechanicznego automatyzmu. Argumentacja Trybunału – wskazująca na naruszenie prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji) oraz zasady proporcjonalności i sprawiedliwości proceduralnej – zachowuje aktualność również wobec projektowanego brzmienia przepisu. Zdaniem Rzecznika, konstrukcja nakazująca sądowi orzeczenie dożywotniego zakazu prowadzenia pojazdów, z jedynie iluzorycznym wyjątkiem („chyba że zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami”), nie usuwa konstytucyjnych wątpliwości. Przepis wciąż pozostaje nieprecyzyjny i może prowadzić do rozbieżności w stosowaniu prawa. W konsekwencji nadmiernie ogranicza dyskrecjonalną władzę sądu i stoi w sprzeczności z zasadą niezawisłości sędziowskiej, indywidualizacji reakcji karnej i humanitaryzmu kary.
Rzecznik odniósł się również do projektowanego art. 44b § 1a k.k., przewidującego obligatoryjny przepadek pojazdu mechanicznego w razie prowadzenia go w stanie nietrzeźwości powyżej 1,5 promila. W ocenie Rzecznika, środek ten ma charakter represji majątkowej, której wymiar zależy w sposób arbitralny od wartości pojazdu – a więc od okoliczności niezwiązanych ze stopniem winy sprawcy czy społeczną szkodliwością czynu. Takie rozwiązanie może prowadzić do sytuacji, w których sprawcy podobnych przestępstw będą traktowani w sposób nieproporcjonalny: osoba kierująca luksusowym autem poniesie sankcję wielokrotnie surowszą niż ta, która prowadziła pojazd o niskiej wartości. W konsekwencji przepis może naruszać zasadę równości wobec prawa (art. 32 Konstytucji RP) oraz zasadę winy jako podstawy odpowiedzialności karnej (art. 42 ust. 1 Konstytucji RP).
Rzecznik przypomniał, że w obowiązującym stanie prawnym Trybunał Konstytucyjny i sądy wielokrotnie wskazywały na konieczność zapewnienia sądom realnej swobody w zakresie orzekania o karze i środkach karnych, tak aby możliwe było dostosowanie reakcji prawnokarnej do stopnia winy, okoliczności czynu i sytuacji sprawcy. Podkreślono, że konstrukcja przepadku pojazdu mechanicznego, zwłaszcza w kształcie obligatoryjnym, nie tylko nie spełnia tych wymogów, ale także tworzy arbitralne rozróżnienia wynikające z charakteru własności pojazdu, jego wartości czy stosunku prawnego łączącego sprawcę z pojazdem (własność, leasing, użyczenie).
Rzecznik zwrócił również uwagę na projektowane zmiany definicji w art. 115 § 26 k.k. dotyczących tzw. nielegalnych wyścigów pojazdów mechanicznych. Wskazał na nieścisłości terminologiczne i niespójność pojęciową, które mogą prowadzić do niejednolitego stosowania prawa i w praktyce utrudnić rozróżnianie czynów kwalifikowanych jako przestępstwa lub wykroczenia.
W związku z powyższym Rzecznik Praw Obywatelskich wezwał do ponownego przeanalizowania projektowanych zmian, tak aby zapewnić zgodność proponowanych rozwiązań z Konstytucją RP, zasadami prawa karnego i standardami orzeczniczymi Trybunału Konstytucyjnego oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.