zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie skargi konstytucyjnej dotyczącej braku możliwości w sprawach o wykroczenie zwrotu od Skarbu Państwa na rzecz uniewinnionego obwinionego zarobku lub dochodu utraconego z powodu stawiennictwa na wezwanie sądu lub osobistej obrony z dnia 2025-06-23.
zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie skargi konstytucyjnej dotyczącej braku możliwości w sprawach o wykroczenie zwrotu od Skarbu Państwa na rzecz uniewinnionego obwinionego zarobku lub dochodu utraconego z powodu stawiennictwa na wezwanie sądu lub osobistej obrony.
Rzecznik Praw Obywatelskich przystąpił do postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie dotyczącej skargi konstytucyjnej, w której zakwestionowano brak możliwości uzyskania przez uniewinnionego obwinionego w sprawie o wykroczenie zwrotu zarobku lub dochodu utraconego wskutek obowiązkowego stawiennictwa w sądzie lub osobistej obrony. Rzecznik zauważa, że obowiązujące przepisy umożliwiają obecnie zwrot wyłącznie poniesionych przez stronę wydatków – takich jak koszty dojazdu, noclegu czy wynagrodzenie obrońcy – natomiast nie przewidują możliwości rekompensaty za utracone wynagrodzenie lub dochód wynikający z konieczności osobistego uczestnictwa w postępowaniu.
Zgodnie z obowiązującym stanem prawnym, zwrot zarobku lub dochodu przysługuje wyłącznie świadkom. Obwiniony – mimo że, podobnie jak świadek, stawia się na wezwanie organu i traci dochód wskutek konieczności udziału w czynnościach procesowych – nie ma prawa do takiej rekompensaty, nawet jeśli zostaje uniewinniony lub postępowanie wobec niego zostaje umorzone. Rzecznik wskazuje, że stanowi to istotne ograniczenie praw osób niewinnych, które – pomimo korzystnego zakończenia sprawy – nie mają realnych możliwości dochodzenia pełnego zwrotu strat związanych z udziałem w postępowaniu.
Rzecznik podkreśla, że problem nie wynika z błędnego stosowania prawa przez sądy, lecz z jego niepełności. Skarga konstytucyjna dotyczy zatem tzw. pominięcia ustawodawczego – sytuacji, w której ustawodawca nie przewidział pewnej regulacji, choć powinna ona istnieć, aby zapewnić zgodność systemu prawnego z Konstytucją. W ocenie Rzecznika, pominięcie to prowadzi do naruszenia konstytucyjnych zasad równości wobec prawa i rzetelnego procesu sądowego. Obwiniony, który zostaje uniewinniony, powinien być traktowany jak strona wygrywająca postępowanie – a zatem powinien mieć prawo do pełnego zwrotu kosztów, jakie poniósł z powodu postępowania, w tym także utraconych dochodów.
Tymczasem obecne przepisy różnicują sytuację obwinionego i świadka w sposób nieuzasadniony konstytucyjnie. Świadek, który stawia się na wezwanie i traci dochód, ma prawo do jego zwrotu. Obwiniony – który również stawia się na wezwanie i w podobny sposób ponosi stratę – takiego prawa nie ma, nawet jeśli zostaje całkowicie uniewinniony. Zdaniem Rzecznika, brak takiej regulacji oznacza, że osoby niesłusznie pociągnięte do odpowiedzialności, choć formalnie uniewinnione, nadal ponoszą realne i nieodwracalne straty majątkowe, za które państwo nie przewiduje żadnej rekompensaty. Takie ukształtowanie przepisów narusza elementarne poczucie sprawiedliwości i godzi w zaufanie obywatela do państwa.
W ocenie Rzecznika konieczne jest stworzenie przepisu, który umożliwiałby zwrot utraconego zarobku lub dochodu również osobom uniewinnionym – analogicznie jak ma to miejsce w przypadku świadków. Rzecznik proponuje, by do kosztów procesu można było zaliczyć nie tylko wydatki, lecz także należności w postaci utraconych dochodów, jeśli ich źródłem było obowiązkowe stawiennictwo w charakterze obwinionego lub oskarżonego, a postępowanie zakończyło się uniewinnieniem. Brak takiej możliwości uznaje za istotne uchybienie legislacyjne, które powinno zostać usunięte poprzez stosowną nowelizację.
Rzecznik zaznacza, że jego stanowisko nie kwestionuje konstytucyjności istniejących przepisów w całości, a jedynie wskazuje, że są one niekompletne i przez to prowadzą do skutków niezgodnych z Konstytucją. W szczególności chodzi o brak instrumentu prawnego, który pozwalałby osobie niewinnej, ale wezwanej przez sąd i zmuszonej do udziału w postępowaniu, domagać się zwrotu rzeczywistych strat majątkowych. Zdaniem Rzecznika, brak ten należy uznać za pominięcie ustawodawcze, które powinno zostać usunięte w drodze orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego.