zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie pytania prawnego dotyczącego obligatoryjnego przepadku pojazdu mechanicznego w razie skazania za prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości z dnia 2025-08-06.
zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie pytania prawnego dotyczącego obligatoryjnego przepadku pojazdu mechanicznego w razie skazania za prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości.
Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpłynęło zawiadomienie Prezesa Trybunału Konstytucyjnego o wszczęciu postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie pytania prawnego Sądu Rejonowego o to, czy przepisy art. 178a § 5 k.k. w zw. z art. 44b § 1 k.k. w zakresie, w jakim przewidują obligatoryjny przepadek pojazdu mechanicznego stanowiącego jego wyłączną własność od sprawcy przestępstwa z art. 178a § 1 k.k. popełnionego w określonym w tym przepisie stanie nietrzeźwości są zgodne z przepisami Konstytucji.
W.P. stanął przed pytającym Sądem pod zarzutem popełnienia przestępstwa polegającego na tym, że prowadził samochód w stanie nietrzeźwości. Okoliczności wskazują, że przeciwko oskarżonemu może być orzeczony przepadek samochodu, ponieważ pojazd ten stanowi jego wyłączną własność oraz nie został uszkodzony w jakimikolwiek stopniu ani utracony przez sprawcę, nie został także zbyty w jakiejkolwiek formie, pozostaje zabezpieczony na podstawie postanowienia prokuratora Prokuratury Rejonowej.
Pytający Sąd wskazał, że użycie przez ustawodawcę sformułowania „orzeka” przesądza, że w przypadku zaktualizowania się przesłanek wymienionych w art. 178a § 5 k.k. w zw. z art. 44b § 1 k.k., zastosowanie przez sąd określonego tam środka karnego jest obligatoryjne. Pytanie co do zgodności z Konstytucją RP przywołanych w sentencji przepisów rodzi również, w ocenie pytającego sądu, posłużenie się w przepisie art. 178a § 5 k.k. sformułowaniem wysoce niejasnym mającym umożliwiać odstąpienie od orzeczenia przepadku. Z tego przepisu wynika, że orzeczenie przepadku jest - we wskazanych tam okolicznościach związanych z wysokim poziomem upojenia sprawcy - obowiązkowe, chyba że „zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami”, który pozwoli na odstąpienie od orzeczenia przepadku.
Zdaniem pytającego Sądu, jeżeli uznać, że przepisy art. 178a § 5 k.k. w zw. z art. 44b 5 1 k.k. przewidują stosowanie obligatoryjnie przepadku pojazdu mechanicznego za każdym razem, kiedy wystąpią okoliczności opisane w przepisie art. 178a § 5 k.k. ograniczające się do oznaczonego stężenia alkoholu w organizmie sprawcy, to trzeba stwierdzić, że sąd orzekający praktycznie nie ma pola manewru i musi orzec wskazany środek. Możliwość odstąpienia od wymierzenia przepadku ograniczona jest do nielicznych przypadków, ma charakter iluzoryczny i nie ma to wpływu na zamiar ustawodawcy, którym było wymierzenie środka karnego w określonym wymiarze sprawcy enumeratywnie wymienionych czynów.
W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich instytucja przepadku pojazdu mechanicznego lub jego równowartości, przewidziana w art. 44b k.k. i orzekana obligatoryjnie na podstawie art. 178a § 5 k.k., jest obarczona istotną wadą prawną. Wynika ona z pozbawienia sądu konstytucyjnie gwarantowanej swobody orzeczniczej, która jest niezbędna do indywidualizacji sankcji w oparciu o okoliczności sprawy i cechy sprawcy.
Rzecznik zauważa, że środek ten w praktyce ma charakter kary majątkowej, której dolegliwość zależy od wartości pojazdu, a nie od stopnia zawinienia czy sytuacji majątkowej sprawcy. Może to prowadzić do rażącej nieproporcjonalności – ten sam czyn popełniony przy użyciu pojazdu o znacznej wartości skutkuje obowiązkiem zapłaty kilkuset tysięcy złotych, niezależnie od wagi zdarzenia drogowego, stopnia winy czy możliwości zarobkowych sprawcy. Wartość pojazdu jest przy tym okolicznością irrelewantną z punktu widzenia przestępstw przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji.
Rzecznik dodatkowo zauważył, że Trybunał Konstytucyjny w swoim orzecznictwie niejednokrotnie podkreślał, że prawo do sądu obejmuje niezależność i niezawisłość sędziów oraz zakaz automatycznego wymierzania sankcji, w których ustawodawca przesądza o jedynym możliwym rozstrzygnięciu. Takie rozwiązania ograniczają kompetencję sądu do roli organu ustalającego wyłącznie fakty i przypisującego winę, pozbawiając go możliwości dostosowania sankcji do okoliczności konkretnej sprawy.
Ponadto, w opinii Rzecznika nadmierne eksponowanie prewencji ogólnej w sensie odstraszającym jest cechą systemów niedemokratycznych. W demokratycznym państwie prawnym odstraszanie może być jedynie elementem pomocniczym, a nie główną racją wymiaru sprawiedliwości. Ustawodawca, uzasadniając obligatoryjny przepadek prewencją generalną, w istocie dopuścił się przedmiotowego traktowania jednostki i naruszył zasadę winy wynikającą z art. 42 ust. 1 i ust. 3 Konstytucji RP oraz zasady sprawiedliwości społecznej.
W konsekwencji, zdaniem Rzecznika, mechanizm obligatoryjnego przepadku z art. 44b k.k. w powiązaniu z art. 178a § 5 k.k. należy ocenić jako niezgodny z konstytucyjnymi standardami, w szczególności z prawem do sądu, zasadą winy oraz zasadą proporcjonalności w wymiarze kary.