Zgłoszenie udziału Rzecznika Praw Obywatelskich w postępowaniu przed Naczelnym Sądem Administracyjnym w sprawie o podjęcie w międzyizbowym składzie siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego uchwały mającej na celu wyjaśnienie czy podpisanie skargi przez osobę, która nie może być pełnomocnikiem, bądź która nie przedstawiła pełnomocnictwa stanowi brak formalny, który może podlegać uzupełnieniu przez wezwanie strony do podpisania skargi, czy też w takim wypadku skarga powinna zostać odrzucona z dnia 2025-09-02.
Zgłoszenie udziału Rzecznika Praw Obywatelskich w postępowaniu przed Naczelnym Sądem Administracyjnym w sprawie o podjęcie w międzyizbowym składzie siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego uchwały mającej na celu wyjaśnienie czy podpisanie skargi przez osobę, która nie może być pełnomocnikiem, bądź która nie przedstawiła pełnomocnictwa stanowi brak formalny, który może podlegać uzupełnieniu przez wezwanie strony do podpisania skargi, czy też w takim wypadku skarga powinna zostać odrzucona.
W opinii Rzecznika Praw Obywatelskich przedstawione przez Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego zagadnienie prawne daje podstawę do podjęcia uchwały przez skład siedmiu sędziów NSA, ponieważ dotyczy przepisów prawa, których stosowanie wywołało obiektywny, rzeczywisty i trwały stan rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych. Na jego tle, od początku obowiązywania ustawy o postępowaniu sądowoadministracyjnym do dziś, istotnie można zidentyfikować dwa rozbieżne poglądy dotyczące zadanego przez Prezesa NSA pytania prawnego.
Zgodnie z pierwszym z nich, w sytuacji, gdy skargę wniosła osoba, która nie może być pełnomocnikiem bądź osoba, która nie przedstawiła na wezwanie sądu pełnomocnictwa, wojewódzki sąd administracyjny ma obowiązek wezwać bezpośrednio stronę do podpisania skargi. Stanowisko to wynika, jak wskazuje się w tej grupie orzeczeń, z interpretacji przepisów dotyczących działania strony przez pełnomocnika w kontekście przysługującego jej prawa do sądu. Mianowicie przepisy odnoszące się do pełnomocnika nie powinny skutkować ograniczeniem realizacji prawa do sądu dla strony, a tak by się stało, gdyby pozwolić sądom pierwszej instancji na odrzucanie skargi w ww. sytuacjach automatycznie, bez wezwania strony do jej podpisania. W orzeczeniach prezentujących referowane stanowisko jasno wskazuje się, że odmienna niż przyjmowana w nich interpretacja zamykałaby stronie prawo do sądu.
Drugi pogląd zakłada, że w sytuacjach, o których mowa w pytaniu prawnym, wojewódzki sąd administracyjny powinien odrzucić skargę w przypadku nieuzupełnienia braków formalnych przez osobę, która ją podpisała, a co za tym idzie nie ma obowiązku wzywania strony bezpośrednio do podpisania skargi. Jak podnosi się na gruncie tej grupy orzeczeń, obowiązek odrzucenia skargi w rozpatrywanych sytuacjach wynika wprost z językowej wykładni art. 46 § 3 w zw. z art. 58 § 1 pkt 3 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, co jest zbieżne z rezultatem wykładni funkcjonalnej i systemowej. Sąd pierwszej instancji nie może więc uznać, jakoby nieuzupełniony brak formalny odnoszący się do pełnomocnika stał się innego rodzaju brakiem (dotyczącym podpisu strony pod skargą), który w dalszym ciągu podlegałby uzupełnieniu.
W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich zdecydowanie należy przychylić się do pierwszej z zaprezentowanych wyżej linii orzeczniczych, a więc przyjąć, że podpisanie skargi przez osobę, która nie może być pełnomocnikiem bądź przez osobę, która nie przedstawiła pełnomocnictwa, pomimo wezwania sądu, stanowi brak formalny w postaci braku podpisu strony, do uzupełnienia którego sąd ma obowiązek wezwać bezpośrednio stronę. Odmienny pogląd w opinii Rzecznika prowadzi do nieważności postępowania z uwagi na wypełnienie przesłanki pozbawienia strony możliwości obrony jej praw, ale też do pozbawiania strony prawa do sądu.
Ponadto RPO wskazuje, że osoba staje się pełnomocnikiem przed sądem administracyjnym dopiero z chwilą wykazania umocowania poprzez złożenie pełnomocnictwa. Jeśli podpisujący skargę nie przedstawi pełnomocnictwa, sąd nie może traktować go jako pełnomocnika, a brak taki stanowi brak formalny – w istocie brak podpisu strony – który należy uzupełnić przez wezwanie strony, a nie przez odrzucenie skargi. Podobnie w sytuacji, gdy skargę podpisała osoba, która w ogóle nie może być pełnomocnikiem, brak formalny polega na braku podpisu strony. Odrzucenie skargi byłoby nieuzasadnione, gdyż rygor ten dotyczy tylko strony lub jej skutecznie ustanowionego pełnomocnika. W ocenie RPO sąd ma więc obowiązek wezwać stronę do podpisania skargi, a nie od razu ją odrzucać.