Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Zgłoszenie udziału Rzecznika Praw Obywatelskich w postępowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej Wacława Zygmunta R. dotyczącej zwolnienia od kosztów sądowych (sygn. akt SK 44/08).

Rzecznik przedstawił następujące stanowisko: art. 14 ust. 2 oraz art. 100 ust. 2 zdanie 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych są niezgodne z art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 2 Konstytucji.

Zaskarżone przepisy obowiązywały w pełnym zakresie do momentu wejścia w życie ustawy z dnia 14 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, co nastąpiło w dniu 10 marca 2007 r. Obecnie kwestionowane przepisy obowiązują w zakresie ograniczonym, bo jedynie z intertemporalnej mocy art. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. W ramach przytoczonych powyżej przepisów wprowadzono do systemu prawa nowy rodzaj opłaty sądowej w postaci opłaty podstawowej. Wprowadzenie reguły, iż nawet strona zwolniona przez sąd od obowiązku ponoszenia kosztów obowiązana jest do uiszczenia opłaty podstawowej miało przeciwdziałać nadużywaniu prawa do sądu. Unormowania dotyczące kosztów postępowania są ściśle związane z realizacją konstytucyjnych reguł porządku prawnego, które gwarantują skuteczną ochronę praw jednostek przez dostęp do sądu. Przy generalnej zasadzie odpłatności wymiaru sprawiedliwości sama możliwość zwolnienia od kosztów sądowych (jako wyjątek od tejże zasady) ma istotne znaczenie dla zapewnienia podmiotom prawnym dostępu do sądu dla realizacji ochrony ich słusznych praw. Pozwala bowiem na dochodzenie tej ochrony podmiotom gorzej sytuowanym, dla których poniesienie kosztów w całości lub nawet w części nie jest możliwe bez uszczerbku dla swego niezbędnego utrzymania. Zdaniem Rzecznika tylko orzekający sąd jest władny ocenić w sposób prawidłowy możliwość uiszczenia kosztów przez stronę postępowania cywilnego nawet jeśli koszty te są określone na poziomie 30 zł.