Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie braku dostępu osoby zatrzymanej do pomocy prawnej z urzędu z dnia 2013-01-15.
Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie braku dostępu osoby zatrzymanej do pomocy prawnej z urzędu.
W zainteresowaniu Rzecznika Praw Obywatelskich pozostaje problematyka dotycząca braku dostępu do pomocy prawnej z urzędu osoby zatrzymanej w trybie art. 244 k.p.k. Zatrzymany korzysta z konstytucyjnego prawa do obrony, zarówno w wymiarze materialnym, jak i formalnym, od momentu zatrzymania. Obrona materialna to możliwość bronienia się osobiście, np. poprzez możność odmowy składania wyjaśnień, prawo wglądu w akta i składania wniosków dowodowych, czy przez udział w posiedzeniach sądu. W wymiarze formalnym zatrzymany, dopóki nie zostaną mu przedstawione formalnie zarzuty, nie może ustanowić obrońcy, może natomiast korzystać z usług adwokata. Na gruncie przepisów postępowania karnego prawo do korzystania z pomocy prawnej z urzędu aktualizuje się dopiero od momentu uzyskania statusu podejrzanego. Oznacza to, że zatrzymany w trybie art. 244 k.p.k. pozbawiony jest możliwości wnioskowania o ustanowienie adwokata z urzędu. Zdaniem Rzecznika uregulowanie w art. 245 k.p.k. prawa dostępu do adwokata jedynie z wyboru, przysługującego osobie zatrzymanej procesowo, jest odstępstwem od obowiązującej w państwach prawa zasady zapewnienia pomocy prawnej z urzędu osobom ubogim we wszystkich sytuacjach faktycznych uzasadnionych ich sytuacją procesową. Ze względu na rolę, jaką ma do spełnienia adwokat zatrzymanego, a w przypadku udzielenia mu pełnomocnictwa jego przedstawiciel procesowy, rozwiązanie takie narusza konstytucyjne prawo do obrony, czyniąc go w wielu przypadkach iluzorycznym, nie może być także uznane za zgodne z zasadą sprawiedliwości społecznej. Prowadzi ono również do naruszenia konstytucyjnej zasady równości wobec prawa. Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca się z prośbą o poinformowanie o zajętym stanowisku.
Minister Sprawiedliwości (08.02.2012 r.) stwierdził, że w jego ocenie brak dostatecznych podstaw do przyjęcia, że w systemie polskiego prawa karnego procesowego osoba zatrzymana w trybie art. 244 k.p.k. pozbawiona jest dostępu do pomocy prawnej świadczonej z urzędu, bądź też nie może ona efektywnie skorzystać z przysługujących jej uprawnień. Zgodnie z art. 245 § 1 k.p.k., na żądanie osoby zatrzymanej należy jej niezwłocznie umożliwić nawiązanie w dostępnej formie kontaktu z adwokatem, a także bezpośrednią z nim rozmowę. O takim uprawnieniu należy zatrzymanego poinformować i co do tego uczynić adnotację w protokole z zatrzymania (art. 244 § 2 i 3 k.p.k.). Adwokat w tym wypadku jest jednak nie obrońcą, a jedynie doradcą prawnym zatrzymanego, a w razie udzielenia temu adwokatowi pełnomocnictwa - pełnomocnikiem. Jeżeli w okresie zatrzymania przedstawiony zostanie zarzut popełnienia przestępstwa, pełnomocnik uzyska status obrońcy. W doktrynie wyrażono pogląd, że osoba zatrzymana ma prawo do powstrzymania się od udzielania organom ścigania jakichkolwiek informacji aż do czasu nawiązania kontaktu z adwokatem. Osoba zatrzymana w trybie art. 244 k.p.k. nie jest pozbawiona możliwości korzystania z pomocy prawnej również z urzędu, gdy nie może ponieść kosztów ustanowienia adwokata bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny. Jako uczestnik postępowania karnego, niebędący jego stroną, może na podstawie art. 87 § 2 k.p.k. ustanowić pełnomocnika, a w trybie art. 78 § 1 k.p.k. w związku z art. 88 zd. drugie k.p.k. wystąpić o wyznaczenie mu pełnomocnika z urzędu. Należy przyjąć, że - po wykazaniu okoliczności wskazanych w art. 78 § 1 k.p.k. - prezes sądu ma obowiązek wyznaczyć takiej osobie pełnomocnika z urzędu. O uprawnieniu zatrzymanego do wystąpienia o ustanowienie pełnomocnika z urzędu organ powinien go pouczyć na podstawie art. 16 § 2 k.p.k.