Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie ustawowego ograniczenia dziedziczenia roszczenia o zachowek z dnia 2013-03-04.
Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie ustawowego ograniczenia dziedziczenia roszczenia o zachowek.
Rzecznik Praw Obywatelskich przedstawia w wystąpieniu zagadnienie z zakresu regulacji prawa spadkowego, dotyczące ustawowego ograniczenia dziedziczenia roszczenia o zachowek. Zgodnie z art. 1002 kodeksu cywilnego zasadą jest, że roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku tylko wtedy, gdy spadkobierca ten należy do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy, w przeciwnym razie roszczenie o zachowek po pierwszym spadkodawcy wygasa, a wartość tego roszczenia niejako "wraca" do spadku pozostawionego przez pierwszego spadkodawcę. Norma ta modyfikuje zasadę jedności spadku, obowiązującą w polskim prawie spadkowym, w świetle której spadkobiercy dziedziczą ogół praw i obowiązków spadkowych - z wyjątkiem praw i obowiązków zmarłego ściśle związanych z jego osobą, jak również praw, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami. Ustawodawca poprzez regulację art. 1002 k.c. wzmocnił pozycję spadkobierców pierwszego spadkodawcy. W omawianej regulacji można jednak dostrzec niekonsekwencję ustawodawcy: po pierwsze, istnieje możliwość "ominięcia" art. 1002 k.c. poprzez przelew wierzytelności przez uprawnionego do zachowku, po drugie, pozycja spadkobierców uprawnionego do zachowku jest zróżnicowana w zależności od tego, czy uprawniony został wyposażony w zachowek w postaci powołania do spadku, zapisu, czy też przypadła mu wierzytelność. Rzecznik Praw Obywatelskich prosi o poinformowanie, czy w pracach Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego rozważane były skutki prawne art. 1002 k.c. dla sytuacji prawnej poszczególnych grup spadkobierców, a w szczególności, czy - w ocenie Ministra Sprawiedliwości - istnieje potrzeba odmiennego ukształtowania zasad dziedziczenia roszczenia o zachowek.
Minister Sprawiedliwości (03.04.2013 r.) podzielił pogląd, że norma wyrażona w przepisie art. 1002 k.c. w istotny sposób ogranicza krąg osób uprawnionych do dziedziczenia tego roszczenia. Omawiany przepis spotkał się z krytyką zarówno w doktrynie prawa, jak i w judykaturze, z uwagi na zastrzeżenia co do jego ratio legis. W działającej przy Ministrze Sprawiedliwości Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego trwają prace legislacyjne nad kompleksową reformą prawa spadkowego. Planuje się, że prace te zostaną zakończone jeszcze w tym roku. W toku prac Komisji zakładano pominięcie przy tworzeniu nowych przepisów rozwiązania odpowiadającego temu, co w aktualnym stanie prawnym jest uregulowane w art. 1002 k.c. Jednocześnie rozważane jest wyłączenie z kręgu uprawnionych do zachowku rodziców spadkodawcy oraz przyznanie im w to miejsce uprawnień o charakterze alimentacyjnym, kierowanych przeciwko spadkobiercom. Stanowisko prezentowane w wystąpieniu Rzecznika Praw Obywatelskich z pewnością będzie brane pod uwagę w czasie prac Komisji Kodyfikacyjnej.