Wniosek do Naczelnego Sądu Administracyjnego w sprawie rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych dotyczących zakresu kognicji organu administracji publicznej rozpoznającego wniosek inwestora o wydanie decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej z dnia 2014-06-18.
Wniosek do Naczelnego Sądu Administracyjnego w sprawie rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych dotyczących zakresu kognicji organu administracji publicznej rozpoznającego wniosek inwestora o wydanie decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej.
Rzecznik Praw Obywatelskich wnosi o rozstrzygnięcie następującego zagadnienia prawnego: Czy przesłanki niezbędności i celowości realizacji inwestycji publicznej w kształcie przedstawionym przez inwestora, mieszczą się w zakresie oceny przez organ administracji publicznej wniosku inwestora o wydanie decyzji zezwalającej na realizację inwestycji drogowej (art. 11a ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowywania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych), pod kątem spełniania przez ten wniosek dopuszczalności wywłaszczenia w rozumieniu art. 21 ust. 2 Konstytucji RP i art. 112 ust. 3 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami ?
W orzecznictwie sądów administracyjnych występują rozbieżności dotyczące zakresu kognicji organu administracji publicznej, rozpoznającego wniosek inwestora o wydanie decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, w oparciu o przepisy ustawy o szczególnych zasadach przygotowywania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (tzw. specustawy). Wątpliwości co do zakresu kognicji organu skupiają się zasadniczo na kwestii zakresu dopuszczalności analizowania przez organ niezbędności i celowości realizacji inwestycji drogowej w kształcie przedstawionym we wniosku inwestora.
Wykrystalizowały się dwie linie orzecznicze sądów administracyjnych. Pierwsza z nich, która wydaje się dominować w orzecznictwie podkreśla, iż organ nie może oceniać racjonalności czy też słuszności przyjętych we wniosku rozwiązań projektowych, gdyż postępowanie w sprawie zezwolenia na realizację danej inwestycji drogowej toczy się na wniosek zarządcy drogi, którym to wnioskiem organ administracji jest związany. W orzecznictwie prezentowana jest również druga linia orzecznicza, zgodnie z którą organ administracji właściwy w zakresie orzekania o lokalizacji dróg nie jest ściśle związany wnioskiem inwestora i winien dokonywać kontroli poszczególnych elementów planowanej inwestycji pod kątem ustalenia, czy nie dojdzie do nieuzasadnionej nadmiernej ingerencji w prawo własności.
W ocenie Rzecznika właśnie ta druga linia orzecznicza zawiera prawidłową wykładnię przepisów specustawy. Skoro przepis Konstytucji RP zastrzega dopuszczalność wywłaszczenia jedynie na cele publiczne, to musi istnieć mechanizm rzeczywistej kontroli niezbędności wywłaszczenia, w tym także jego zakresu, dla realizacji inwestycji publicznej. Wyłączenie możności kontroli przez organ administracji niezbędności wywłaszczenia w zakresie wskazanym we wniosku o wydanie decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej powoduje, iż wyłączona w istocie staje się również sądowa kontrola tego wywłaszczenia. Zagwarantowanie istnienia mechanizmu oceny dopuszczalności zakresu wywłaszczenia przewidzianego w Konstytucji, staje się niezmiernie istotne w świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego odnoszącego się do pojęcia słusznego odszkodowania za wywłaszczenie. W ocenie Trybunału odszkodowanie należne za wywłaszczone nieruchomości może być miarkowane w imię interesu publicznego. Tym bardziej więc konieczne jest zagwarantowanie rzeczywistej kontroli ingerencji wywłaszczeniowej w sferę prawa własności indywidualnej jednostki. Brak takiej kontroli jest nadmiernym ograniczeniem prawa własności i nie mieści się w zakresie dopuszczalnego ograniczenia praw i wolności konstytucyjnych. Jednoznaczne rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego będącego przedmiotem wniosku ma znaczenie nie tylko dla inwestorów i właścicieli nieruchomości objętych wnioskiem inwestora, ale także dla organów administracji publicznej, które związane zasadą praworządności działają na podstawie przepisów prawa i zobligowane są do podejmowania wszelkich czynności niezbędnych do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli.