Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Zdrowia w sprawie korzystania z klauzuli sumienia przez lekarzy.

Gwarancją wolności sumienia i religii lekarzy jest obecnie klauzula sumienia, uregulowana w ustawie o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Nikt nie może być pociągnięty do odpowiedzialności albo dyskryminowany z powodu odmowy udzielenia różnego rodzaju świadczeń z powołaniem się na klauzulę sumienia. Prawo to wyraźnie gwarantuje Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Trzeba jednak podkreślić, że odpowiedzialnością za zagwarantowanie poszanowania wolności myśli, sumienia i wyznania pracowników służby zdrowia, a jednocześnie za zapewnienie pacjentom dostępu do zgodnych z prawem świadczeń zdrowotnych bez zbędnej zwłoki, obarczone jest państwo.

Dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych zagwarantowany jest poprzez nałożenie na lekarzy obowiązku wskazania realnych możliwości uzyskania świadczenia zdrowotnego u innego lekarza. Obowiązująca obecnie konstrukcja regulacji dotyczącej klauzuli sumienia, mająca być gwarancją wolności sumienia i religii lekarzy, wykazuje wewnętrzną niespójność. W opinii Rzecznika wskazana jest niezwłoczna nowelizacja ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, przenosząca obowiązek zagwarantowania realnej możliwości uzyskania świadczenia przez pacjenta z lekarza na publicznoprawne podmioty instytucjonalne wykonujące działalność leczniczą na zlecenie państwa finansowaną ze środków publicznych. Lekarz korzystający z klauzuli sumienia powinien mieć możliwość uczynienia tego w sposób pełny, bez bezpośredniego przymuszania do wskazania innego lekarza ze względu na niebezpieczeństwo relatywizacji samej istoty korzystania z klauzuli sumienia, a więc odmowy określonego działania. Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca się z prośbą o rozważenie możliwości dokonania wskazanej zmiany ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Minister Zdrowia (30.09.2014 r.) wyjaśnił, że tzw. klauzula sumienia, o której mowa w przepisach ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, nie jest tym samym co wyrażona w postanowieniach Konstytucji RP wolność sumienia i religii. Innymi słowy prawo odmowy wykonania przez lekarza świadczenia niezgodnego z jego sumieniem nie zostało wymienione w ustawie zasadniczej jako jedno z konstytucyjnych wolności i praw. Co do zasady wszystkie podmioty lecznicze wykonujące działalność leczniczą w rodzaju leczenie szpitalne, które zawarły umowę z NFZ, mają obowiązek udzielania świadczeń w nim przewidzianych, w pełnym zakresie i zgodnie z obowiązującym prawem. Stosowanie klauzuli sumienia nie powinno tego obowiązku naruszać. Pacjent może zatem zgłosić się do każdego takiego podmiotu, w którym w przypadku odmowy realizacji świadczenia, do którego jest uprawniony musi uzyskać informację na temat realnych możliwości realizacji tego świadczenia u innego lekarza lub w innym podmiocie leczniczym. W przypadku gdy świadczenie zdrowotne, do którego pacjent jest uprawniony, nie zostanie mu udzielone z uwagi na powołanie się na tzw. klauzulę sumienia, informacja o tym fakcie jest przekazywana pacjentowi bezpośrednio przez lekarza. Lekarz powinien być zatem także źródłem informacji o tym, gdzie dane świadczenie pacjent może uzyskać. Ustawodawca, warunkując możliwość skorzystania przez lekarza z prawa odmowy udzielania świadczenia, wziął pod uwagę, że korzystanie z tego prawa nie może spowodować takiego odsunięcia w czasie możliwości skorzystania ze świadczenia zdrowotnego, które spowodowałoby zagrożenie życia lub zdrowia pacjenta lub całkowitą utratę możliwości skorzystania z tego prawa. Przerzucenie całej odpowiedzialności w tym zakresie na władze publiczne mogłoby w niektórych sytuacjach skutkować ryzykiem utraty życia przez pacjenta lub istotnym pogorszeniem jego stanu zdrowia.