Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie sytuacji prawnej osób występujących w procesie cywilnym bez profesjonalnego pełnomocnika.

Rzecznik Praw Obywatelskich, analizując regulacje mające gwarantować stronom postępowania cywilnego prawo do sprawiedliwego rozpoznania zawisłego sporu, powzięła wątpliwości co do zgodności z Konstytucją przepisu kodeksu postępowania cywilnego, który daje stronom postępowania uprawnienie do zwrócenia uwagi sądu na uchybienia regułom postępowania, których sąd dopuścił się w toku rozpoznawania sprawy cywilnej. Strona może wówczas złożyć zastrzeżenie do protokołu. Wątpliwości Rzecznika dotyczą zwłaszcza stosowania tego przepisu wobec osób występujących w procesie cywilnym bez pomocy profesjonalnego pełnomocnika. Stronie, która nie zgłosiła zastrzeżenia, co do zasady nie przysługuje prawo powoływania się na uchybienia sądu w dalszym toku postępowania. Przyjęte rozwiązanie wydaje się całkowicie odwracać role procesowe. Negatywnymi skutkami procesowymi ewentualnej omyłki proceduralnej sądu w konsekwencji obarczona została wyłącznie strona postępowania. Restrykcyjna wykładnia omawianego przepisu może naruszać gwarancje sprawiedliwego rozpoznania sprawy w sprawiedliwej procedurze, wynikające z Konstytucji oraz Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, jak również godzić w prawo do skutecznego zaskarżenia orzeczeń wydanych w pierwszej instancji. Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca się o przedstawienie stanowiska w sprawie.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Minister Sprawiedliwości (10.04.2015 r.) poinformował, że omawianą w wystąpieniu Rzecznika regulację należy uznać za wyraz zasady wzajemnej lojalności, nakładającej na sąd i strony obowiązek podejmowania w postępowaniu cywilnym czynności rzetelnych i uczciwych. Bezpośrednim celem przyjętej regulacji jest pobudzenie stron do zwracania uwagi sądu na dostrzeżone uchybienia przepisom regulującym postępowanie, co ma umożliwić sądowi bezzwłoczne usuwanie tych uchybień i przywracanie prawidłowego toku postępowania. Przepis ten służy także eliminowaniu sytuacji, w których strona, świadoma naruszenia przez sąd przepisów postępowania, rozmyślnie zwleka z awizacją tego uchybienia wyłącznie po to, aby następnie na tej podstawie sformułować zarzut w środku zaskarżenia, licząc na podważenie orzeczenia wydanego na wcześniejszym etapie sprawy. Jest to działanie instrumentalne i podważające zaufanie pozostałych podmiotów biorących udział w sprawie, ponieważ koncentruje się na doraźnej korzyści, jaką jest tymczasowe wzruszenie orzeczenia. Omawiany środek pozwala również na różnicowanie stopnia jego oddziaływania w zależności od tego, czy strona działa w postępowaniu cywilnym przez zawodowego pełnomocnika, czy też samodzielnie. Wyłączenie prawa powoływania się na uchybienia przepisom postępowania nie obejmuje bowiem sytuacji, gdy strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła zastrzeżeń bez swojej winy. W związku z powyższym nie ma sprzeczności między omawianą regulacją a konstytucyjnym prawem do sądu; przeciwnie, omawiany przepis wzmacnia efektywność prawa do ochrony sądowej jednostki. Ponadto nie stanowi zagrożenia dla realizacji prawa stron do zaskarżania orzeczeń wydanych w pierwszej instancji, gdyż ciężar badania określonych w nim skutków spoczywa na sądzie wyższej instancji, który ocenia, czy strona nie zgłosiła zastrzeżeń do protokołu bez swojej winy.