Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie realizacji i zasad ustalania początku okresu próby w przypadku stosowania instytucji probacyjnych.

W piśmie do Ministra Sprawiedliwości Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił uwagę na problem ustalania początku okresu próby w przypadku stosowania instytucji probacyjnych, w szczególności zaś warunkowego zawieszenia kary. Zdaniem Rzecznika potrzebna jest nowelizacja art. 70 § 1 Kodeksu karnego tak, by rozpoczęcie okresu próbnego było możliwe od momentu wydania orzeczenia o warunkowym zawieszeniu kary, a nie jak dotychczas od uprawomocnienia się wyroku. Obowiązująca norma nie w pełni realizuje konstytucyjne i prawnomiędzynarodowe zobowiązania do uwzględnienia humanitaryzmu i adekwatności represji karnej do popełnionego czynu. Zapis z art. 70 § 1 k.k. prowadzi bowiem do przedłużenia okresu próby o czas pomiędzy wydaniem orzeczenia a jego uprawomocnieniem się. Widoczne jest to zwłaszcza w przypadku rozpoznawania sprawy przez sąd odwoławczy. Wielomiesięczny okres oczekiwania między wyrokowaniem przez sąd I i II instancji przekształca się tu bowiem w dodatkowy okres represji karnej. Może to zniechęcać do korzystania przez skazanego z prawa do odwoływania się od decyzji wydanych w I instancji. Z punktu widzenia oskarżonego okres trwający od momentu wydania orzeczenia o zawieszeniu kary aż do uprawomocnienia się wyroku to dla niego czas wstępnej próby. Oznacza to, że skazany, który w okresie zawieszenia kary jest zmuszony do szczególnego przestrzegania porządku jest poddawany kontroli dłużej niż to wynika z przepisów. Co więcej, jeśli wówczas naruszy porządek prawny, mimo nieprawomocnego wyroku, musi ponieść konsekwencje swoich czynów. Pozaustawową, negatywna konsekwencją obowiązującego stanu prawnego jest również przedłużające się ponad ustawowe założenia oddziaływanie skazania (jeszcze nieprawomocnego) na sytuację zawodową oskarżonego, gdyż wydłuża czas, w którym nie może on wykonywać pracy i ubiegać się o dostęp do funkcji publicznych. Z uchwały Sądu Najwyższego z 15 grudnia 1965 r. wynika również, że okres zawieszenia kary powinno liczyć się od dnia ogłoszenia wyroku, a nie od dnia jego uprawomocnienia. Powyższy zapis uwzględnia uprawnienia przysługujące sprawcy i daje możliwość roztoczenia nad nim nadzoru, chroni także interesy pokrzywdzonego. Oskarżony może bowiem przystąpić do naprawienia szkody już po ogłoszeniu wyroku bez konieczności oczekiwania na jego uprawomocnienie. Rzecznik zwraca też uwagę na to, że instytucja zawieszenia wykonania kary ma za zadanie jak najszybsze przywrócenie przestępcy do życia w społeczeństwie. Jest stosowana wyłącznie przy czynach o niskiej szkodliwości oraz w stosunku do skazanych, którzy zdaniem sądu rokują poprawę. Rzecznik zwrócił się o rozważenie zainicjowania proponowanej nowelizacji art. 70 § 1 k.k. zapewniającej realizację założeń, jakie legły u podstaw stosowania instytucji probacyjnych i respektującej równocześnie prawa oskarżonego i pokrzywdzonego.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości w piśmie z dnia 2 grudnia 2016 r. stwierdził, iż resort nie widzi potrzeby zmian legislacyjnych w przywołanym zakresie, a argumentacja przywołana w piśmie Rzecznika nie zasługuje na akceptację. Kara pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jest środkiem prawnokarnym oddziaływania na sprawcę, w sytuacjach, kiedy bezwzględne orzeczenie kary pozbawienia wolności nie jest konieczne. Niemniej jednak w wypadku jej orzeczenia sprawca musi się liczyć z nałożeniem na niego pewnego rodzaju ustawowo określonych dolegliwości, które są konsekwencją popełnionego czynu. Taką dolegliwością jest orzeczony w wyroku okres próby, bądź orzeczenie środków karnych, których bieg liczy się również od daty uprawomocnienia się wyroku. Cel okresu próby jest zróżnicowany i zależy od tego, czy warunkowe zawieszenie łączy się z oddaniem skazanego pod dozór lub nałożeniem na niego obowiązków (probacyjne warunkowe zawieszenie wykonania orzeczonej kary) czy też na skazanego nic zostały nałożone żadne szczególne zobowiązania (proste warunkowe zawieszenie wykonania orzeczonej kary). W ocenie resortu okres próby połączony z obowiązkami, które ma wykonać sprawca, oddziałuje też na kształtowanie świadomości prawnej społeczeństwa oraz realizację funkcji sprawiedliwościowej wymiaru kary. Jednocześnie nie należy zapominać, że sąd, aby warunkowo zawiesić wykonanie np. kary pozbawienia wolności, musi dojść do przekonania, że pomimo niewykonania kary sprawca nie popełni ponownie przestępstwa. Sekretarz Stanu nie zgodził się ponadto ze stanowiskiem, iż przyjęcie początku liczenia okresu próby tj. od daty uprawomocniania się wyroku narusza bądź ogranicza prawa oskarżonego do jego
zaskarżenia zwykłymi bądź nadzwyczajnymi środkami odwoławczymi.