Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Przewodniczącego Stałego Komitetu Rady Ministrów w sprawie braku przepisów określających zasady reprywatyzowania mienia znacjonalizowanego w okresie PRL.

W roku 2016 Rzecznik Praw Obywatelskich skierował do Prezes Rady Ministrów obszerne wystąpienie dotyczące licznych problemów wynikających z braku uchwalenia przepisów określających zasady reprywatyzowania mienia znacjonalizowanego w okresie PRL. Zwrócił uwagę na tak niekorzystne zjawiska jak: niesprawiedliwe traktowanie poszczególnych grup obywateli (z których jedynie niektórzy mogą odzyskać odebrane im mienie, w różnym zresztą zakresie); stwarzanie pola do różnego rodzaju nadużyć; brak dostatecznej ochrony praw lokatorów reprywatyzowanych kamienic; przerzucenie odpowiedzialności za rozwiązanie wszystkich skomplikowanych problemów na organy stosujące prawo – administrację publiczną i system sądowy. Jednakże kwestią podstawową, i nadal nierozstrzygniętą, jest to, w jakim stopniu Rzeczpospolita, będąca w myśl Konstytucji dobrem wspólnym wszystkich obywateli, powinna rekompensować nadużycia i krzywdy wyrządzone powojennymi nacjonalizacjami. Pomimo upływu kilku miesięcy, Rada Ministrów nie zajęła w tej materii żadnego stanowiska. Reprywatyzacja jako taka nie jest również przedmiotem prac parlamentarnych.

Za właściwy sposób rozwiązania problemu nie można uznać podejścia ustawodawcy choćby do tzw. kwestii gruntów warszawskich – mimo że jest to jedyny obszar „reprywatyzacyjny”, w którym w ostatnim czasie jakiekolwiek działania legislacyjne zostały podjęte. Nawet bowiem uchwalona 9 marca 2017 r. ustawa o szczególnych zasadach usuwania skutków prawnych decyzji reprywatyzacyjnych dotyczących nieruchomości warszawskich wydanych z naruszeniem prawa – niezależnie od kontrowersyjności niektórych jej przepisów, sygnalizowanych też przez Rzecznika – nie stanowi rozwiązania o charakterze systemowym. Ustawa ta nie zmieniła bowiem przepisów, na podstawie których aktualnie wydawane są decyzje dekretowe, a ponadto dotyczy wyłącznie obszaru Warszawy. Tymczasem nadużycia, także wobec lokatorów, zdarzają się przecież na terenie całego kraju, zwłaszcza w większych miastach, gdzie grunty inwestycyjne mają wyższą wartość.

Brak przepisów ustawowych może być traktowany jako jeden ze sposobów regulowania stosunków społecznych. Nieuniknionym tego skutkiem, zwłaszcza w stanach skomplikowanych, historycznych, jest jednak niejednolitość orzecznictwa. Nawet zaś usunięcie takich rozbieżności uchwałami Sądu Najwyższego czy Naczelnego Sądu Administracyjnego następuje dopiero po latach i może dotyczyć zaledwie pojedynczych, wycinkowych kwestii. W ocenie Rzecznika zaniechanie jakichkolwiek prac nad projektami przepisów odszkodowawczych skutkuje utrzymywaniem stanu prawnej niejasności i akceptacją prawodawcy dla funkcjonowania rozwiązań niesprawiedliwych, które naruszają prawa zarówno osób pokrzywdzonych działaniami ancien regime, jak i – niestety – zaniechaniami władz już demokratycznej Rzeczypospolitej.

Należy podkreślić, że procesy reprywatyzacyjne wciąż się toczą, i to według niejasnych i nie zawsze sprawiedliwych zasad. Wynikające stąd problemy społeczne, gospodarcze i polityczne powinny zostać rozwiązane decyzjami władzy ustawodawczej, mającej demokratyczną legitymację do regulowania stosunków w państwie – a nie pojedynczymi rozstrzygnięciami sądowymi zapadającymi w indywidualnych sprawach.

Rzecznik zwrócił się do Przewodniczącego z prośbą o udzielenie odpowiedzi prezentującej stanowisko Rady Ministrów w przedstawionej sprawie.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Przewodniczący Stałego Komitetu Rady Ministrów w piśmie z 27 czerwca 2017 r. wyjaśnił, że stworzenie jednej ustawy dla rozwiązania problemów reprywatyzacyjnych wynikających z aktów normatywnych o różnych założeniach, podlegających wykonaniu przez różne organy i według odmiennej procedury jest zadaniem skomplikowanym, wymagającym uwzględnienia różnych chronionych prawem wartości. W trakcie prowadzonych jeszcze w Ministerstwie Skarbu Państwa prac legislacyjnych zidentyfikowano ponad 40 aktów prawnych (dekretów, ustaw, a nawet rozporządzeń), które w przeszłości prowadziły do nacjonalizacji mienia, a obecnie stanowią źródło różnorodnych roszczeń o charakterze reprywatyzacyjnym, których rozpoznanie należy do kompetencji wielu organów administracji publicznej. Z tego względu kompleksowe rozwiązanie ww. kwestii wymaga szczegółowych analiz i konsultacji. Przewodniczący wskazał także, że Sejm uchwalił ustawę o szczególnych zasadach usuwania skutków prawnych decyzji reprywatyzacyjnych dotyczących nieruchomości warszawskich wydanych z naruszeniem prawa, powołującą m.in. specjalną komisję do spraw usuwania skutków prawnych decyzji reprywatyzacyjnych, której ocenie podlegać będą decyzje reprywatyzacyjne.