Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie procedury przesłuchania ofiar zgwałceń z dnia 2018-04-16.
Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie procedury przesłuchania ofiar zgwałceń.
W zainteresowaniu Rzecznika Praw Obywatelskich pozostaje problematyka przesłuchania pokrzywdzonych przestępstwami określonymi w art. 197-199 Kodeksu karnego wyrażona w art. 185c Kodeksu postępowania karnego. Przepisy te powodują znaczące różnice w zakresie poziomu gwarancji procesowych tak dla pokrzywdzonych, jak i podejrzanego w zależności od tego czy mamy do czynienia z małoletnim pokrzywdzonym poniżej lat 15 (art. 185a k.p.k.) oraz pokrzywdzonym przestępstwem określonym w art. 197-199 k.k.
Zdaniem Rzecznika zróżnicowanie procedury przesłuchania osoby małoletniej poniżej 15. roku życia i pełnoletniej ofiary przestępstw seksualnych nie znajduje jednak oparcia w Dyrektywach Parlamentu Europejskiego i Rady, które miały być implementowane do polskiego porządku prawnego poprzez wyżej wskazane przepisy.
Dokonując porównania standardów przesłuchania pokrzywdzonego przestępstwem przeciwko wolności seksualnej i małoletniego pokrzywdzonego, Rzecznik wskazał, że odmiennie od art. 185a k.p.k., fakt, że oskarżony nie posiada obrońcy podczas przesłuchania w trybie art. 185c. k.p.k. świadka - pokrzywdzonego nie jest wprost wskazaną przesłanką uzasadniającą żądanie ponownego przeprowadzenia czynności. W doktrynie słusznie postuluje się, że jeżeli oskarżony zawiadomiony o tej czynności nie ma obrońcy z wyboru, sąd wyznacza mu obrońcę z urzędu. W świetle obecnego brzmienia przepisów wyznaczenie podejrzanemu obrońcy z urzędu będzie uzależnione od uznania sądu.
Ponadto, w art. 185c k.p.k. nie została wprost wyrażona zasada jednokrotnego przesłuchania. Tymczasem zgodnie ze standardem dyrektywy unijnej 2012/29/UE liczba przesłuchań ma być jak najbardziej ograniczona i powinny one być przeprowadzane tylko wówczas, gdy jest to absolutnie niezbędne do celów postępowania.
Rzecznik zauważył też, że art. 185c k.p.k. wprowadza uregulowania odmienne co do obowiązkowego udziału psychologa podczas czynności. W doktrynie podnosi się, że w związku z tym, że zagrożenie wtórną wiktymizacją powiązane jest z cechami osobowymi ofiary, rodzajem lub charakterem oraz okolicznościami przestępstwa, zasadne byłoby wprowadzenie obowiązku obecności biegłego psychologa. Należy przy tym wspomnieć, że zgodnie ze standardem wynikającym z prawa unijnego, przesłuchania ofiar są prowadzone przez lub z udziałem specjalistów, odpowiednio przeszkolonych do tego celu.
Wreszcie, w art. 185c k.p.k. ustawodawca nie wskazał przesłanek, które uzasadniałyby ponowienie czynności. Powyższa regulacja wprowadza otwarty katalog podstaw do ponownego przeprowadzenia przesłuchania, otwierając tym samym możliwość wielokrotnego przesłuchania pokrzywdzonego. Ponadto, z żądaniem ponownego przesłuchania pokrzywdzonego w charakterze świadka może wystąpić podejrzany i jego obrońca zarówno na etapie postępowania przygotowawczego, jak i jurysdykcyjnego. Może to uczynić każdy występujący w sprawie podejrzany, co w rezultacie może skutkować wielokrotnym przesłuchaniem pokrzywdzonego.
W ocenie Rzecznika należy podwyższyć standard ochrony przewidziany w art. 185c k.p.k. na wzór rozwiązania z art. 185a k.p.k., co skutkowałoby zwiększeniem ochrony przed zagrożeniem wtórną wiktymizacją pokrzywdzonego przestępstwami określonymi w art. 197-199 k.k. i przed potencjalnym naruszeniem prawa do obrony oskarżonego.
W związku z powyższym Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o rozważenie dokonania analizy poruszonej problematyki oraz o poinformowanie o stanowisku zajętym w sprawie.