Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Ministra Spraw Zagranicznych oraz Pełnomocnika Rządu ds. Równego Traktowania w sprawie ochrony praw osób starszych.

Rzecznik Praw Obywatelskich, po analizie rozpatrywanych skarg, rozmów z osobami starszymi i ich opiekunami prowadzonych podczas spotkań regionalnych oraz wyników realizowanych badań społecznych, zwrócił uwagę na potrzebę opracowania i przyjęcia przez państwa członkowskie ONZ nowej konwencji, która – podobnie jak Konwencja o prawach dziecka czy Konwencja o prawach osób z niepełnosprawnościami – wymieniałaby explicite w jednym dokumencie prawa człowieka odnoszące się do osób starszych, uwzględniając specyficzne uwarunkowania związane ze starszym wiekiem, jak również wskazywałaby mechanizmy zapewniające realizację tych praw w procesie starzenia się poszczególnych osób i całych społeczeństw.

Nowy międzynarodowy instrument prawny, ukierunkowany na ochronę praw osób starszych, miałby olbrzymi wpływ na sytuację osób starszych także w Polsce. Indeks Aktywnego Starzenia się (Active Ageing Index, AAI), ilustrujący wykorzystanie potencjału osób starszych wskazuje, że w latach 2007–2015 nie nastąpiła znaczna poprawa sytuacji seniorów i seniorek w naszym kraju. W szczególności niepokoi brak zmian w obszarze niezależnego życia oraz na terenach wiejskich. Z perspektywy Rzecznika Praw Obywatelskich, jako niezależnego organu ds. równego traktowania, jedną z największych barier dla wprowadzenia odpowiednich innowacji na poziomie lokalnym jest zjawisko ukrytego ageizmu, czyli niechęci i wrogości wobec osób starszych lub pomijanie ich przy dystrybucji zasobów mających na celu zabezpieczenie potrzeb socjalnych i podstawowych praw, jakimi są godność i prawo do równego traktowania. Rzecznik podkreślił, że obowiązkiem instytucji państwowych jest skuteczne przeciwdziałanie tej sytuacji.

Obowiązujący w Polsce model, w którym to na rodzinie spoczywa głównie obowiązek sprawowania opieki nad osobą starszą potrzebującą wsparcia, w praktyce nie zabezpiecza w pełni prawa do godności seniorów i seniorek. Zdaniem Rzecznika powodem tego stanu rzeczy jest fakt, że rodziny często nie są w stanie samodzielnie tej opieki sprawować lub finansować, zwłaszcza jeżeli osoba starsza doświadcza wielochorobowości, depresji, rożnego rodzaju zaburzeń neurologicznych, w tym demencji lub choroby Alzheimera. Na to nakłada się wspomniane negatywne nastawienie do osób starszych, które dodatkowo powoduje obniżenie statusu osoby starszej. Poważne problemy napotykają osoby żyjące samotnie.

Powyższe dane i argumenty przyczyniają się do ponawiania przez Rzecznika postulatu podjęcia dyskusji w tym zakresie na szczeblu rządowym oraz włączenia się Polski w debatę na temat nowego instrumentu prawa międzynarodowego, dotyczącego praw osób starszych. Rzecznik zwrócił się do Ministrów z prośbą o przedstawienie stanowisk w przedmiotowej sprawie.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w piśmie z 8 sierpnia wskazała, że według obecnie obowiązującego stanu prawnego osoby starsze w Polsce mają prawa i gwarancje, wynikające z obowiązujących umów międzynarodowych dotyczących praw człowieka, podobnie jak inne grupy w społeczeństwie. Zwróciła również uwagę na fakt, że prawa osób starszych nie zostały dotąd wyodrębnione z powodów nieleżących po stronie naszego kraju. Dyskusje przeprowadzone na poprzednich sesjach otwartej grupy roboczej do spraw praw osób starszych, działającej w ramach ONZ, nie doprowadziły do sformułowania choćby wstępnych wniosków, stanowiących podstawę przyjęcia odrębnej konwencji. W odniesieniu do kwestii ewaluacji prowadzonych programów i polityk ukierunkowanych na sytuację osób starszych, Podsekretarz Stanu wyjaśniła, że obecnie trwają prace nad przeprowadzeniem zaplanowanych rewizji programów i dokumentów rządowych. Zapewniła także, że resort – biorąc pod uwagę zróżnicowane potrzeby seniorów – podejmuje szereg działań, w tym przede wszystkim realizuje krajową politykę wobec osób starszych, uwzględniając przy jej kreowaniu również rozwiązania europejskie i międzynarodowe z zakresu starzenia się społeczeństwa.