Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie potrzeby uzupełnienia przepisów Kodeksu postępowania cywilnego o podstawę prawną do ustanowienia z urzędu i bez wniosku pełnomocnika dla osoby z niepełnosprawością z dnia 2019-04-23.
Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie potrzeby uzupełnienia przepisów Kodeksu postępowania cywilnego o podstawę prawną do ustanowienia z urzędu i bez wniosku pełnomocnika dla osoby z niepełnosprawością.
Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił uwagę na problem braku w przepisach procedury cywilnej przepisu, stanowiącego podstawę do udzielenia stosownej pomocy osobom, których zdolność do świadomego podejmowania decyzji procesowych może być ograniczona.
Stosownie do art. 183 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, dla osoby niepełnosprawnej ustanawia się kuratora, jeżeli osoba ta potrzebuje pomocy do prowadzenia wszelkich spraw albo spraw określonego rodzaju lub do załatwienia poszczególnej sprawy. Zakres obowiązków i uprawnień kuratora określa sąd opiekuńczy. Sąd może wszcząć takie postępowanie z urzędu, gdy stan osoby niepełnosprawnej wyłącza możliwość złożenia wniosku lub wyrażenia zgody na złożenie wniosku przez organizację pozarządową, a także gdy sąd okręgowy oddali wniosek o ubezwłasnowolnienie tej osoby.
Rzecznik zauważył, że osoba potrzebująca pomocy kuratora do prowadzenia swoich spraw może także potrzebować pomocy fachowego pełnomocnika w toku postępowania o ustanowienie tego kuratora. Ma bowiem prawo do aktywnego udziału w tym postępowaniu, do zgłaszania wniosków, składania pism procesowych, kwestionowania opinii biegłych czy odwoływania się od wydanego orzeczenia, zaś okoliczności powodujące zasadność ustanowienia kuratora mogą również powodować utrudnienia lub niemożność w sprawnym działaniu tej osoby przed sądem. Tymczasem przepisy Kodeksu postępowania cywilnego nie dopuszczają możliwości (poza wymienionymi wcześniej dwoma wyjątkami) ustanowienia przez sąd pełnomocnika z urzędu bez wniosku strony/uczestnika postępowania. W ocenie Rzecznika przedstawiony problem wynika z luki prawnej, która powinna zostać usunięta poprzez wprowadzenie odpowiedniej regulacji do obowiązujących przepisów.
Rzecznik przypomniał, że celem Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami, ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską w 2012 r., jest popieranie, ochrona i zapewnienie pełnego i równego korzystania ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności przez wszystkie osoby niepełnosprawne oraz popieranie poszanowania ich przyrodzonej godności. Na mocy art. 13 ust. 1 Konwencji Polska zobowiązana jest m.in. do zapewnienia osobom z niepełnosprawnościami, na zasadzie równości z innymi osobami, skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości, w tym poprzez wprowadzenie dostosowań proceduralnych. Podobnie Karta praw podstawowych Unii Europejskiej zapewnia, że każdy ma możliwość uzyskania porady prawnej, skorzystania z pomocy obrońcy i przedstawiciela. Pomoc prawna jest udzielana osobom, które nie posiadają wystarczających środków, w zakresie w jakim jest ona konieczna dla zapewnienia skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości. Wskazane normy prawa ponadnarodowego powinny wpływać na sposób rozumienia praw i wolności wszystkich osób, w tym osób z niepełnosprawnościami, wymagających - w celu osiągnięcia równego statusu procesowego - wsparcia i dostosowania, także na poziomie przepisów proceduralnych.
Opisana sytuacja wymaga zatem interwencji ustawodawcy w postaci wprowadzenia rozwiązania analogicznego do przyjętego w innych postępowaniach dotyczących osób, których swoboda podejmowania świadomych decyzji może być ograniczona - czyli możliwości (bądź obowiązku) ustanowienia przez sąd pełnomocnika z urzędu dla osoby, dla której ma być ustanowiony kurator dla osoby niepełnosprawnej, w toku postępowania o ustanowienie takiego kuratora.
Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o wystąpienie z inicjatywą ustawodawczą w powyższym zakresie oraz o poinformowanie o zajętym stanowisku i podjętych działaniach.