Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie zagwarantowania praw osobom starszym.

Przyjęta w dniu 26 października 2018 r. przez Radę Ministrów Polityka Społeczna wobec osób starszych do 2030 r. Bezpieczeństwo. Uczestnictwo. Solidarność stanowi ważny punkt odniesienia dla rozwoju dalszych działań na poziomie krajowym. Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich należy docenić, że wskazuje ona obszary i cele oraz wiąże je z określonymi podmiotami, ale nie można przyjąć, że w obecnym kształcie jest to instrument wystarczający w obliczu czekających nas wyzwań. Rzecznik postanowił zatem wskazać działania, które można przeprowadzić w krótszym terminie niż opracowanie nowej strategii senioralnej. Wśród tych działań kluczowa wydaje się kompleksowa nowelizacja ustawy o osobach starszych.

W pierwszej kolejności Rzecznik powtórzył apel o zwiększenie zaangażowania rządu polskiego w przygotowanie nowego instrumentu ochrony praw osób starszych. Przy prognozowanych zmianach demograficznych, obejmujących zmianę w proporcjach między pokoleniami, a także przyśpieszenie przyrostu liczby osób w wieku 80+ w 2025 r., związanych z wchodzeniem osób urodzonych podczas powojennego wyżu w ten wiek, polskie społeczeństwo potrzebuje dodatkowych działań, które pozwolą skutecznie przygotować się na zmiany. Opracowanie i przyjęcie Konwencji o prawach osób starszych byłoby milowym krokiem w pracy nad potrzebnymi zmianami oraz instrumentem, który wspierałby rządzących zarówno na poziomie lokalnym, jak i centralnym we wprowadzaniu niezbędnych rozwiązań, a dla obywateli stanowiłby istotny dokument, do którego mogliby się odwoływać w swoich kontaktach z administracją publiczną.

Równocześnie Rzecznik zaapelował o przygotowanie na kolejną Sesję OEWGA nie tylko odpowiedzi odnoszących się do nowych obszarów tematycznych, ale również o przekazanie propozycji w zakresie normatywnych elementów nowego instrumentu prawa międzynarodowego , tak aby w pełni uczestniczyć w procesie, którego efekty będą miały w przyszłości wpływ na sytuację w kraju.

Dyskusja o konwencji o prawach osób starszych na forum ONZ wskazuje również, że należy zweryfikować paternalistyczne podejście do osób, które ze względu na wiek, a także na związane z nim choroby demencyjne, potrzebują większego wsparcia. Pomijanie zdania osób starszych w zakresie spraw, które ich dotyczą, a w których chcą i mogą się wypowiedzieć oraz zdecydować, stanowi również naruszenie ich autonomii oraz godności. Jednym z możliwych środków zaradczych byłby efektywny mechanizm zgłaszania nadużyć i przemocy dostępny na poziomie konkretnych instytucji opiekuńczych, takich jak domy pomocy społecznej, ale również na poziomie lokalnym dla mieszkańców w starszym wieku. Szczegółowe procedury działania powinny zapewnić dotarcie z informacją o możliwości zgłaszania nadużyć i zaniedbań do osób osamotnionych lub pozostających w izolacji społecznej.

Rzecznik zauważył także, że w Polityce społecznej wobec osób starszych do 2030 r. często jako sposób monitorowania podaje się liczbę podmiotów, którym zostało udzielone wsparcie finansowe, lub które wzięły udział w określonym działaniu. Są to jednak uproszczone wskaźniki ilościowe, skonstruowane tak, że trudno na ich podstawie wnioskować, czy dane działanie zostało wykonane w sposób satysfakcjonujący oraz czy w sposób rzeczywisty wpłynęło na poprawę sytuacji osób starszych. Ponadto cele określone w poszczególnych obszarach powinny mieć charakter mierzalny. Brak możliwości oceny skuteczności działań przekłada się na brak możliwości pełnoprawnego stwierdzenia, że prawa osób starszych są w Polsce skutecznie chronione. W opinii Rzecznika rozwiązaniem byłoby wprowadzenie dla poszczególnych zadań przemyślanych mierników odnoszących się także do jakościowych aspektów działań. W pierwszej kolejności wydaje się właściwe wprowadzenie ankiet mierzących zadowolenie samych zainteresowanych odnośnie jakości działań podejmowanych na ich rzecz. Zasadne wydaje się również wprowadzenie wskaźników, które zestawiałyby liczbowo wyniki działań w kontekście zapotrzebowania na konkretne usługi (np. liczba osób, które potrzebują wsparcia w czynnościach życia codziennego w danym regionie/powiecie/gminie z liczbą usług świadczonych w miejscu zamieszkania).

Biorąc pod uwagę, że dokument Polityka społeczna wobec osób starszych do 2030 r. jest dokumentem ramowym Rzecznik zarekomendował wprowadzenie adekwatnych wskaźników realizacji zadań poprzez nowelizację ustawy o osobach starszych oraz rozszerzenie zakresu przedmiotowego ustawy, obejmującej dotychczas jedynie monitoring sytuacji osób starszych i realizacji polityki senioralnej, o ewaluację prowadzonych działań. Konieczne wydaje się również wprowadzenie instytucji koordynującej działania związane z polityką senioralną.

Rzecznik powtórzył postulat rozszerzenia ustawy o osobach starszych o obszar przeciwdziałania przemocy wobec osób starszych, którego zabrakło wśród obecnie obowiązujących 13 obszarów. Pełniąc funkcję niezależnego organu ds. równego traktowania Rzecznik jest też zobowiązany zwrócić uwagę na szczątkowe informacje przedstawiane dotychczas przez organy władzy publicznej w zakresie przeciwdziałania dyskryminacji ze względu na wiek. Z tego względu rozporządzenie wykonawcze do omawianej ustawy powinno dookreślić sposób gromadzenia danych do Informacji o sytuacji osób starszych w Polsce, w szczególności w zakresie przeciwdziałania dyskryminacji ze względu na wiek.

Rzecznik zwrócił się do Minister z prośbą o poinformowanie o stanowisku w przedstawionych wyżej kwestiach.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w piśmie z 31 maja 2019 r. poinformował, że resort przygotował i przekazał materiał na potrzeby przygotowania X sesji grupy roboczej do spraw starzenia się, działającej w ramach ONZ, w zakresie następujących tematów: edukacji, szkolenia, uczenia się przez całe życie i budowania potencjału oraz ochrony socjalnej i zabezpieczenia społecznego. Informacje zostały przygotowane jedynie w języku angielskim, nie jest zatem możliwe przekazanie ich polskiej wersji. W odniesieniu do dokumentu pt. Polityka społeczna wobec osób starszych 2030. Bezpieczeństwo - Uczestnictwo - Solidarność, który został przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 26 października 2018 r., w opinii Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej przyjęcie przedmiotowego dokumentu nie spowoduje dodatkowych kosztów dla sektora finansów publicznych, a jego finansowanie będzie realizowane poprzez odpowiednią alokację dostępnych środków finansowych będących w dyspozycji jednostek sektora finansów publicznych, z uwzględnieniem celów ustanowionych w dokumencie, a także przeorganizowanie dostępnych zasobów ludzkich oraz zadań stosownie do wyzwań związanych z postępującym procesem starzenia się społeczeństwa polskiego. Sekretarz Stanu podkreślił, że dokument jest nowym instrumentem, służącym do interdyscyplinarnego i skoordynowanego realizowania polityki wobec osób starszych. Dlatego dopiero ocena działań prowadzonych w ramach kolejnych edycji „Informacji o sytuacji osób starszych”, przygotowywanej przez Radę Ministrów, pozwoli na przygotowanie mechanizmów ewaluacji polityki senioralnej, a tym samym odpowie na pytanie, czy konieczna jest nowelizacja ustawy o osobach starszych i jaka powinna być jej ewentualna forma.