Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Klimatu i Środowiska w sprawie zasad naliczania opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi.

Do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich stale wpływają skargi dotyczące opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Zasadniczą kwestią podnoszoną w skargach jest stale rosnąca wysokość tych opłat, a także nierównomierne obciążanie mieszkańców kosztami zagospodarowania odpadów komunalnych w poszczególnych gminach. Analiza przedmiotowych skarg, a przede wszystkim uchwał rad gmin, których one dotyczą prowadzi Rzecznika do wniosku, że przyjmowane są one z naruszeniem konstytucyjnej zasady równości podatkowej, a także prawa unijnego, przy czym klasycznym tego przykładem jest stosowanie metody obliczania opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi w zależności od powierzchni lokalu, którego ona dotyczy.

Rzecznik zauważył, iż w ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (dalej jako: u.c.p.g.) brak jest wytycznych, czy wskazań, jakimi rady gmin mają się kierować przy wyborze metody (metod) określania wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Nie oznacza to wszakże, że rady gmin dysponują pełną dowolnością w wyborze metody. Przeciwnie, jest ona ograniczona przepisami prawa unijnego, a także konstytucyjną zasadą równości daninowej, które są wszakże - jak pokazuje praktyka - powszechnie pomijane przez poszczególne gminy, które koncentrują się na zapewnieniu stabilnego finansowania systemowi gospodarowania odpadami komunalnymi.

Jednocześnie jedną z naczelnych zasad ochrony środowiska na terenie całej Unii Europejskiej jest zasada "zanieczyszczający płaci". O jej wadze niech świadczy fakt, że została ona uwzględniona w akcie prawnym, stanowiącym podstawę funkcjonowania Unii Europejskiej. Zasada ta oznacza zaś, że koszty gospodarowania odpadami, w tym koszty związane z niezbędną infrastrukturą i jej eksploatacją, ponosi pierwotny wytwórca odpadów lub obecny lub poprzedni posiadacz odpadów.

W ocenie Rzecznika, stosowana przez część samorządów w sposób samoistny metoda obliczania opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi uzależniona od powierzchni lokalu, którego opłata dotyczy, narusza konstytucyjną zasadę równości daninowej, a także unijną zasadę zanieczyszczający płaci. Prowadzi bowiem w sposób oczywisty do nieproporcjonalnie wysokiego obciążenia kosztami funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi osób samotnych. Przy zastosowaniu wskazanej metody, osoby te ponoszą bowiem tożsame opłaty do tych, ponoszonych przez wieloosobowe gospodarstwa domowe, przy bezsprzecznie o wiele mniejszym "potencjale wytwarzania odpadów". Skala istniejącego problemu, przejawiającego się w pomijaniu przez samorządy zasad konstytucyjnych i wynikających z prawa unijnego, a związanych z kształtowaniem opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi każe postawić pytanie o zasadność jednoznacznego zawarcia w u.c.p.g. wytycznych, obligujących samorządy do stosowania wspomnianych zasad.

Mając to na względzie, Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o odniesienie się do przedstawionego zagadnienia.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Klimatu i Środowiska w piśmie z 24 listopada 2020 r. wyjaśnił, iż dokonana w 2011 r. nowelizacja ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach ustanowiła nowy system gospodarki odpadami komunalnymi, wprowadzając szczegółowe zasady w zakresie selektywnego zbierania odpadów komunalnych. To gminy na swoim terenie ustanawiają selektywne zbieranie odpadów komunalnych i są odpowiedzialne za funkcjonowanie systemu ich odbierania i zagospodarowania. Powiązanie opłaty z ilością wytwarzanych odpadów nie jest możliwe ponieważ rodzi uzasadnione obawy o nielegalne porzucanie części odpadów w celu uniknięcia opłaty. Wszystkie koszty, które gmina ponosi w związku z prowadzeniem ww. systemu powinny być pokrywane z opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi, które każdy właściciel nieruchomości w danej gminie jest obowiązany uiścić. W związku z tym wysokość opłaty, którą ponoszą mieszkańcy gmin, jest wypadkową kosztów ponoszonych przez gminy w ramach samofinansującego się systemu. Sekretarz Stanu poinformował jednocześnie, że obecnie w Ministerstwie Klimatu i Środowiska procedowane są zmiany w ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (tzw. Program Czystość Plus), które mają na celu ustabilizowanie wzrostu opłat za gospodarowanie odpadami, ułatwienia dla przedsiębiorców z branży gospodarowania odpadami oraz zwiększenie kar za nielegalne postępowanie z odpadami i za zaśmiecanie środowiska. W celu usprawnienia prac projekt został podzielony na dwie części – zmiany najpilniejsze są już na etapie prac w Sejmie, pozostałe – są na etapie prac wewnętrznych.