Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie mobbingu w służbach mundurowych.

Od lat do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich wpływają wnioski funkcjonariuszy służb mundurowych, dotyczące występującego tam zjawiska mobbingu.

Z doświadczenia Rzecznika wynika, że wiele spraw dotyczących mobbingu w służbie kończy się dla mobbingowanego funkcjonariusza zwolnieniem ze służby ze względu na stan zdrowia (orzeczenie trwałej niezdolności do służby przez komisję lekarską), upływu 12 miesięcy od zaprzestania służby z powodu choroby, albo z uwagi na ważny interes służby (ze względu na długotrwałą nieobecność funkcjonariusza w służbie z powodów zdrowotnych). W takich przypadkach rozstrój zdrowia może wynikać ze stosowania wobec funkcjonariusza mobbingu. W innych sprawach mobbingowani funkcjonariusze, znajdujący się w złej kondycji psychicznej sami występują do przełożonych z raportami o zwolnienie ze służby. W takich okolicznościach, zgodnie z art. 943 § 5 Kodeksu pracy w zw. z art. 157 ust. 4 ustawy o Służbie Więziennej, funkcjonariusze SW mogą w raporcie o zwolnienie ze służby zawrzeć oświadczenie, że powodem odejścia ze służby jest mobbing, co umożliwi im w przyszłości dochodzenie odszkodowania (art. 943 § 4 Kodeksu pracy) lub zadośćuczynienia (943 § 3 Kodeksu pracy).

W sprawach dotyczących mobbingu w służbach mundurowych podległych MSWiA droga sądowa jest możliwa, jednak na zasadach ogólnych, w sprawach o ochronę dóbr osobistych. W ocenie Rzecznika ochrona taka jest dla tych funkcjonariuszy niewystarczająca, niepełna, a także z punktu widzenia istniejących w tych służbach procedur antymobbingowych - niekonsekwentna.

Rzecznik zwrócił uwagę, że w postępowaniu sądowym z powództwa o naruszenie dóbr osobistych odpowiedzialność ponosi osoba, która dopuściła się takich naruszeń. W przypadku zaistnienia mobbingu odpowiedzialność ponosi pracodawca, co z kolei w odniesieniu do formacji mundurowych oznacza, że pozwanym jest statio fisci (np. Skarb Państwa - Komendant Wojewódzki Policji w Katowicach, Skarb Państwa - Centralne Biuro Antykorupcyjne). Odpowiedzialność formacji powinna zostać oparta na zasadzie tzw. ryzyka osobowego. Polega ono na tym, że odpowiada ona za niewłaściwy dobór funkcjonariuszy, na przykład takich którzy dopuszczają się mobbingu w stosunku do innych współpracowników i zmuszony jest ponosić straty wynikłe wskutek ich niezaradności i braku należytego przygotowania do pracy. Aktualny stan prawny powoduje, że np. Policja nie ponosi odpowiedzialności z tytułu mobbingu stosowanego względem swoich funkcjonariuszy (wyjątek pracownicy cywilni).

W związku z powyższym Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o rozważenie podjęcia inicjatywy ustawodawczej w celu wprowadzenia do poszczególnych ustaw pragmatycznych obowiązku przeciwdziałania mobbingowi.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w piśmie z 17 listopada 2021 r. podkreślił, że podejmowanie działań mających na celu przeciwdziałanie mobbingowi oraz innym zachowaniom godzącym w prawa i godność funkcjonariuszy służb specjalnych niewątpliwie powinno być traktowane jako jeden z priorytetów działalności szefów służb. Obowiązujący w tym zakresie stan prawny był przedmiotem analizy, w wyniku której należy stwierdzić, że obecne przepisy regulujące funkcjonowanie poszczególnych służb specjalnych, jak również wewnętrzne regulacje prawne ustanawiane przez szefów tych służb, w wystarczającym stopniu zabezpieczają prawa funkcjonariuszy służb specjalnych i pozwalają na efektywne wyjaśnianie przypadków zachowań stanowiących naruszenie prawa lub zasad obowiązujących w danej służbie, w tym wyczerpujących znamiona mobbingu. W odniesieniu do funkcjonowania służb specjalnych wydaje się zatem, że nie ma przesłanek przemawiających za pilną koniecznością podjęcia inicjatywy legislacyjnej w zakresie przedstawionym przez Rzecznika.