Wystąpienie do Prezesa Rady Ministrów w sprawie sytuacji nieletnich matek w placówkach resocjalizacyjnych z dnia 2021-05-30.
Wystąpienie do Prezesa Rady Ministrów w sprawie sytuacji nieletnich matek w placówkach resocjalizacyjnych.
Podstawowym założeniem, na którym opiera się Protokół fakultatywny do Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania (dalej jako: OPCAT) jest współpraca krajowych mechanizmów prewencji z władzami. Adresaci formułowanych w raportach uwag powinni analizować przedstawiane im rekomendacje i działać, w duchu dialogu, na rzecz ich implementacji (art. 22 OPCAT). Współpraca z krajowymi mechanizmami prewencji pozwala bowiem władzom krajowym na sukcesywne podnoszenie standardów w miejscach detencji oraz tych dotyczących traktowania osób pozbawionych wolności zgodnie z normami międzynarodowymi, jak również na wdrażanie instrumentów wzmacniających ochronę tych osób przed niewłaściwym traktowaniem.
Brak pożądanych w tej mierze rozwiązań prawnych w zakresie sytuacji osób nieletnich w ciąży oraz nieletnich matek przebywających w placówkach resocjalizacyjnych, jak również ich dzieci, stanowi jeden z problemów systemowych i podnoszony jest przez Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur (dalej jako: Mechanizm lub KMPT) od niemalże dekady. Nieletnie przebywają w placówkach podległych Ministerstwu Edukacji i Nauki (młodzieżowe ośrodki wychowawcze, dalej: MOW) oraz Ministerstwu Sprawiedliwości (schroniska dla nieletnich, zakłady poprawcze).
W opinii Rzecznika Praw Obywatelskich placówki resocjalizacyjne (w tym młodzieżowe ośrodki wychowawcze) powinny dysponować domami (lub oddziałami), a nawet pokojami dla matki i dziecka, w których nieletnie mogłyby przebywać wraz ze swoimi dziećmi w odpowiednich warunkach. Uregulowania prawne pobytu nieletnich matek w ośrodkach resocjalizacyjnych przede wszystkim powinny zostać określone w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich, na wzór art. 87 § 3 i 4 Kodeksu karnego wykonawczego. Kolejnym krokiem byłoby wówczas przygotowanie przepisów wykonawczych, w których m.in. zostałyby wskazane placówki przeznaczone dla nieletnich matek oraz warunki jakie muszą one spełniać.
W związku z tym, iż Rzecznik już od wielu lat regularnie monitoruje sytuację nieletnich matek w placówkach resocjalizacyjnych, Mechanizm zwrócił się w ostatnim czasie z pismem do poszczególnych placówek przeznaczonych dla dziewcząt. Prośby skierowane do dyrektorów tych placówek dotyczyły m.in. przesłania informacji na temat liczby nieletnich matek, które trafiły do ośrodków będąc już matkami oraz liczby nieletnich, które zostały matkami w trakcie wykonywania środka wychowawczego. Zgodnie z otrzymanymi informacjami w latach 2017-2021 szacunkowa liczba nieletnich matek przebywających w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych wyniosła około 290.
RPO zaznaczył, iż niezależnie od skali tego problemu, obecna sytuacja każdej z nieletnich matek przebywającej w młodzieżowym ośrodku wychowawczym, może prowadzić do naruszenia zapisów Konstytucji, tj. art. 18, 47 i 71 ust. 2 w zakresie, w jakim różnicuje ochronę dobra prawnie chronionego, jakie stanowi macierzyństwo i życie rodzinne. Obecna sytuacja, w której brakuje regulacji prawnych określających sytuację nieletnich kobiet będących w ciąży i po urodzeniu dziecka, z punktu widzenia obowiązku władzy publicznej do zapewnienia im szczególnej opieki, stanowi pominięcie legislacyjne, które winno być niezwłocznie uzupełnione przez ustawodawcę.
Mając na uwadze powyższe, Rzecznik zwrócił się do Premiera z prośbą o podjęcie skutecznych działań zmierzających do rozwiązania sygnalizowanego od lat problemu, który znajduje się we właściwości trzech resortów - Sprawiedliwości, Edukacji i Nauki oraz Rodziny i Polityki Społecznej.