Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie utrzymującego się zakazu eksmisji w czasie pandemii.

Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpływają coraz liczniej skargi od obywateli - właścicieli nieruchomości mieszkaniowych, którzy kwestionują obowiązujący obecnie zakaz wykonywania tytułów wykonawczych nakazujących opróżnienie lokalu mieszkalnego wprowadzony ze względu na fakt wystąpienia pandemii spowodowanej wirusem SARS-CoV-2. Skarżący podnoszą, że dalsze bezterminowe wstrzymanie eksmisji nie tylko uniemożliwia im korzystanie z przedmiotu ich własności (zwłaszcza zamieszkanie we własnym lokalu) lub czerpanie z niego korzyści (w przypadku, gdy lokal przeznaczony był na wynajem), ale także pociąga za sobą dalsze dodatkowe straty w sytuacji, gdy lokal zajmują osoby zadłużone, które nie ponoszą opłat związanych z korzystaniem z mieszkania (np. za media). Wspomniany zakaz eksmisji dotyczy wszystkich lokali mieszkalnych, tj. znajdujących się w zasobach zarówno spółdzielni mieszkaniowych, samorządów, towarzystw budownictwa społecznego i innych osób prawnych, a także mieszkań będących własnością osób fizycznych.

Rzecznik nie kwestionuje zasadności wprowadzenia omawianego zakazu, zwłaszcza że na początku rozwoju pandemii wywołanej wirusem SARS-CoV-2, której pojawienie się było wydarzeniem wyjątkowym i bezprecedensowym w najnowszej historii Polski (i świata), podejmowanie działań zmierzających do zahamowania rozprzestrzeniania się wirusa oraz pochylenie się nad sytuacją osób, których sytuacja majątkowa uległa pogorszeniu w związku z pandemią, wydawało się w pełni uzasadnione i godne aprobaty. Kwestionowany przez właścicieli lokali zakaz, jak można było wówczas zakładać, był rozwiązaniem tymczasowym i ściśle uzależnionym od sytuacji epidemicznej w kraju. Zakaz ten stanowił niewątpliwie ograniczenie prawa własności, jednak ograniczenie to znajdowało uzasadnienie w wartościach wskazanych enumeratywnie w art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Obecnie jednak od ogłoszenia w Polsce stanu epidemii upłynęło ponad 15 miesięcy, nie wiadomo natomiast, jak dalej będzie rozwijała się sytuacja epidemiologiczna w Polsce, a zwłaszcza, jak długo stan ten będzie trwał (w szczególności w kontekście doniesień medialnych o kolejnych mutacjach wirusa). Ponadto, wspomniany zakaz został wprowadzony już na początku trwania stanu epidemii i w związku z tym objął swoim zastosowaniem głównie sytuacje, gdy obowiązek opróżnienia lokalu mieszkalnego został orzeczony jeszcze przed ogłoszeniem tego stanu, a więc i, co oczywiste, bez związku z nim. Jego głównymi "beneficjentami" nie stały się zatem wcale osoby, których sytuacja majątkowa uległa pogorszeniu na skutek pandemii.

W tej sytuacji, w ocenie RPO, zachodzą uzasadnione wątpliwości, czy dalsze - de facto bezterminowe - utrzymywanie przez państwo zakazu eksmisji z lokali mieszkalnych, ustanowionego w tak szerokim zakresie podmiotowym i przedmiotowym, nie narusza standardów konstytucyjnych wobec właścicieli mieszkań, co z kolei przemawiałoby za zasadnością rozważenia złagodzenia wprowadzonego rygoru lub ewentualnie zapewnienia im rekompensat wyrównujących poniesione straty.

Treść skarg wpływających do Rzecznika wskazuje, że negatywne skutki ekonomiczne pandemii dotknęły także osoby będące właścicielami mieszkań. Tymczasem kwestionowany przez nich zakaz eksmisji, chroniący osoby zajmujące cudze mieszkania bez tytułu prawnego, zwłaszcza te niewnoszące opłat związanych z korzystaniem z lokalu, pozbawia ochrony prawnej właścicieli mieszkań. Właściciele są zobowiązani nie tylko do znoszenia sytuacji, w której nie mogą usunąć z lokalu osoby zajmującej ich mieszkanie bez tytułu prawnego, ale zmuszeni zostali również niejako do "kredytowania" takich osób w przypadku, gdy nie wnoszą one opłat związanych z utrzymaniem i korzystaniem z mieszkania. Tak więc właściciele nie tylko nie mogą czerpać korzyści z wynajmu lokalu, ale dodatkowo przerzucony został na nich ciężar ponoszenia kosztów korzystania z tego lokalu przez obce osoby.

Mając na uwadze wyżej przedstawione okoliczności, Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o zajęcie stanowiska w przedstawionej sprawie.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości w piśmie z 3 sierpnia 2021 r. wyjaśnił, że zakaz wykonywania tytułów wykonawczych nakazujących opróżnienie lokalu mieszkalnego obowiązuje, co do zasady, w okresie trwania stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19, dlatego też na gruncie obowiązujących przepisów wznowienie wykonywania eksmisji nastąpić może po odwołaniu stanu epidemii. Mając na względzie dynamiczną i zmieniającą się sytuację związaną z zagrożeniem epidemicznym, aktualnie trudno określić, kiedy to nastąpi. Podkreślić należy, że kompetencje do odwołania stanu epidemii posiadają wyłącznie organy: minister właściwy do spraw zdrowia w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw administracji publicznej – na wniosek Głównego Inspektora Sanitarnego. Sekretarz Stanu zapewnił, że Minister Sprawiedliwości również dostrzega problemy, które wystąpiły na gruncie funkcjonowania omawianego zakazu, a które stały się tematem licznych wystąpień wpływających do Ministerstwa. Wszystkie zgłaszane uwagi są obecnie analizowane pod kątem zasadności wszczęcia prac legislacyjnych w kierunku ewentualnej zmiany art. 15zzu cyt. ustawy z dnia 2 marca 2020 r. Wobec sformułowanego w wystąpieniu RPO wniosku o rozważenie wprowadzenia regulacji, których przedmiotem byłoby zapewnienie właścicielom lokali rekompensat wyrównujących poniesione straty, Sekretarz Stanu wskazał natomiast, że kwestia ta pozostaje poza zakresem kompetencji Ministra Sprawiedliwości.