Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie realizacji prawa do obrony w postępowaniu przyspieszonym.

Rzecznik Praw Obywatelskich przypomniał, że prawo do posiadania obrońcy i korzystania z jego pomocy jest bez wątpienia jednym z najistotniejszych przejawów prawa do obrony, wynikającym z art. 42 ust. 2 Konstytucji. Z gwarancji tych wynika jednoznacznie, iż prawo do posiadania i korzystania z pomocy obrońcy nie może być oskarżonemu ograniczone. Istota prawa do posiadania obrońcy i korzystania z jego pomocy sprowadza się do zapewnienia jednostce profesjonalnej i niezbędnej pomocy w skutecznym realizowaniu przysługujących jej praw tam, gdzie wiedza i umiejętności samego oskarżonego nie są wystarczające. Prawo do posiadania i korzystania z pomocy obrońcy mieści w sobie zarówno prawo do powołania obrońcy, jak i prawo do korzystania z jego pomocy, a więc działania obrońcy na rzecz oskarżonego.

Tymczasem zgodnie z § 8 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 czerwca 2015 r. w sprawie sposobu zapewnienia oskarżonemu korzystania z pomocy obrońcy w postępowaniu przyspieszonym, jeżeli podejrzany lub oskarżony nie ma obrońcy, organ prowadzący postępowanie przygotowawcze, pouczając go o uprawieniu do korzystania z pomocy obrońcy, udostępnia mu listę adwokatów i radców prawnych pełniących dyżury. Lista ta zawiera wymienione w § 3 rozporządzenia podstawowe informacje umożliwiające kontakt z adwokatami i radcami prawnymi (imię i nazwisko adwokata lub radcy prawnego; adres do doręczeń; numer telefonu zapewniającego stały kontakt telefoniczny z adwokatem lub radcą prawnym pełniącym dyżur; numer telefaksu lub adres poczty elektronicznej; wskazanie okresu, w którym adwokat lub radca prawny pełni dyżur).

W tym kontekście Rzecznik wskazał, że dość poważnego ograniczenia doznaje prawo do obrony i korzystania z pomocy obrońcy w trybie przyspieszonym, skoro oskarżony z uwagi na konieczność szybkiego rozpoznania sprawy ma ograniczoną możliwość nie tylko wyboru osoby obrońcy, ale także przygotowania obrony. Oskarżonemu w postępowaniu przyspieszonym zostało przyznane prawo do wyboru obrońcy jedynie spośród adwokatów pełniących dyżur. Sytuację taką trudno uznać za dokonanie swobodnego wyboru, o jaki niewątpliwie chodzi w normach konstytucyjnych i konwencyjnych. W tym stanie rzeczy należy stwierdzić, iż przyjęte przez ustawodawcę rozwiązanie może budzić poważne wątpliwości co do jego konstytucyjności. Rzecznik zarekomendował zatem zmianę rozporządzenia poprzez wskazanie możliwości pouczenia podejrzanego o możliwości ustanowienia obrońcy z wyboru także spoza przedstawionej listy. Nierozwiązanym problemem pozostaje wciąż także kwestia zapewnienia odpowiedniego czasu na przygotowanie obrony.

Jako konieczne jawi się zatem wprowadzenie wyraźnej normy prawnej, która zakazywałaby prowadzenia przesłuchania lub innych czynności dowodowych przed faktycznym umożliwieniem podejrzanemu kontaktu i konsultacji z obrońcą. W przypadku osoby zatrzymanej, która nie ma obrońcy z wyboru, te czynności dowodowe winny nadto być wstrzymane do czasu rozpoznania jej wniosku o wyznaczenie obrońcy z urzędu.

RPO podkreślił, że sam fakt prowadzenia postępowania w trybie przyspieszonym nie stanowi wystarczającego uzasadnienia, aby odstąpić od ww. standardów prawa do obrony. Przeciwnie, na ustawodawcy, który zdecydował się na wprowadzenie takiego postępowania szczególnego, ciąży tym istotniejszy obowiązek takiego uregulowania ram tegoż postępowania, aby prawa podejrzanego były zagwarantowane.

W związku z powyższym, Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o odniesienie się do powyższych uwag oraz o rozważenie podjęcia odpowiednich działań legislacyjnych.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości w piśmie z 28 marca 2022 r. nie zgodził się z twierdzeniem zawartym w wystąpieniu Rzecznika, że przepisy Kodeksu postępowania karnego oraz wydane na ich podstawie regulacje podustawowe odnoszące się do kwestii funkcjonowania prawa do obrony w postępowaniu przyspieszonym są sprzeczne z treścią art. 42 ust. 2 Konstytucji, art. 6 ust. 3 lit.b i c Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, czy wymogami wynikającymi z prawa Unii Europejskiej. Sekretarz Stanu podkreślił, że prawo do obrony nie jest prawem absolutnym. Postulowana formuła jego realizacji mogłaby skutecznie blokować pracę organów ściągania, czyniąc niemożliwym przeprowadzenie czynności np. z zatrzymanym, kiedy czas jest wysoce ograniczony, a tempo prowadzonego postępowania musi być zintensyfikowane. Zawarte w piśmie Pana Rzecznika zarzuty, świadczące o ograniczeniu przez ustawodawcę prawa do obrony w postępowaniu przyspieszonym w zakresie wyboru obrońcy oraz przygotowania obrony, są w ocenie Ministra Sprawiedliwości niezasadne i nie zasługują na akceptację. W opinii resortu brak jest potrzeby wprowadzania zmian w zakresie realizacji prawa do obrony w toku postępowania przyspieszonego w postulowanym przez RPO kierunku. Co istotne, instrumenty prawa Unii Europejskiej nie zawierają przepisów odnoszących się do procedury ustanowienia obrońcy. Zagadnienie to pozostawione jest rozstrzygnięciu w systemach prawnych poszczególnych państw członkowskich w ramach ich autonomii proceduralnej. Obowiązujące regulacje odnoszące się do przesłanek i zasad korzystania przez osobę, której dotyczy postępowanie przyspieszone, z prawa do pomocy obrońcy pozostają w zgodzie z art. 42 ust. 2 Konstytucji oraz obowiązującymi w tym zakresie unormowaniami międzynarodowymi, a tym samym nie wymagają zmian normatywnych ani interwencji legislacyjnej.