Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie zmian w zakresie systemu doręczeń pism procesowych zawodowym pełnomocnikom wprowadzonych ustawą o zwalczaniu COVID-19.

Zarówno w kierowanych do Rzecznika Praw Obywatelskich pismach, jak i w sygnałach docierających z przestrzeni publicznej, przedstawiane są wątpliwości dotyczące art. 15 zzs9 ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (dalej jako: ustawa o zwalczaniu COVID-19) i wprowadzonych tą regulacją do procedury cywilnej zasadniczych zmian w zakresie systemu doręczeń pism procesowych zawodowym pełnomocnikom.

Regulacja ta wpisuje się w niewątpliwie konieczny i oczekiwany proces elektronizacji postępowania cywilnego, który przeprowadzany stopniowo, napotykał dotychczas na problemy związane przede wszystkim z zapewnieniem technicznych i organizacyjnych możliwości stworzenia i działania sądowego systemu teleinformatycznego. O ile zatem przedmiotowa regulacja ma na celu usprawnienie postępowania cywilnego w zakresie doręczeń, w szczególnie trudnym czasie epidemii, to sposób wprowadzenia zmian dotyczących komunikacji elektronicznej sądu z zawodowymi pełnomocnikami, niejasność i nieprecyzyjność unormowania, jego zakresu, a w konsekwencji skutki, jakie wywołuje, nie tylko dla pracy sądów oraz pełnomocników, lecz przede wszystkich dla stron postępowania, budzi zasadnicze wątpliwości Rzecznika.

RPO wskazał, że wprowadzony art. 15zzs9 ustawy o zwalczaniu COVID-19 jest regulacją epizodyczną i nie stanowi unormowania spójnego z obowiązującymi w zakresie doręczeń drogą elektroniczną pism sądowych regulacjami Kodeksu postępowania cywilnego oraz oczekującą na wejście w życie ustawą o doręczeniach elektronicznych. Zasadnicze wątpliwości dotyczą jednak przede wszystkim niejasności i fragmentaryczności przedmiotowej regulacji. Wywołują one zarówno problemy w praktyce działania pełnomocników zawodowych, jak i rozbieżności w działaniach sądów - co nie pozostaje bez wpływu na realizację konstytucyjnego prawa do sądu.

Podstawową kwestią, która budzi wątpliwości jest to, że wprowadzając jako zasadę doręczenie drogą komunikacji elektronicznej i za pośrednictwem portalu informacyjnego, ustawodawca pominął, że przepisy nie zobowiązują adwokatów, czy radców prawnych do posiadania adresu do doręczeń elektronicznych, nie wprowadzają także obowiązku rejestracji i posiadania aktywnego konta na portalu informacyjnym.

Niejasne na gruncie art. 15zzs9 ustawy o zwalczaniu COVID-19 pozostaje ponadto, jakie pisma sądowe mogą być doręczane za pośrednictwem portalu informacyjnego. Ustęp 2 zdanie drugie przedmiotowej regulacji wskazuje jedynie, że doręczenie przez sąd pism sądowych przez umieszczenie ich treści w portalu informacyjnym, nie dotyczy pism, które podlegają doręczeniu wraz z odpisami pism procesowych stron lub innymi dokumentami niepochodzącymi od sądu. Tymczasem, zasadniczą kwestią pozostaje to, czy tą drogą mogą być doręczane orzeczenia, tym bardziej, że - zgodnie z ust. 4 art. 15zzs9 - doręczenie pisma za pośrednictwem portalu informacyjnego wywołuje skutki procesowe określone w Kodeksie postępowania cywilnego właściwe dla doręczenia pisma sądowego.

Wątpliwości na gruncie wskazanej regulacji budzi także - kluczowa dla zapewnienia stronom gwarancji proceduralnych - kwestia daty doręczenia pisma sądowego za pośrednictwem portalu informacyjnego.

Rzecznik podziela także wyrażane przez środowiska profesjonalnych pełnomocników przekonanie o niedostatecznym przygotowaniu funkcjonalności portali informacyjnych. Zastrzeżenia budzi przede wszystkim brak generowania elektronicznego poświadczenia odebrania korespondencji, w sytuacji odczytania pisma. Poświadczenie takie ułatwiłoby nie tylko pracę zawodowym pełnomocnikom, ale przede wszystkim pracownikom sekretariatów sądowych.

RPO za konieczne i celowe uznaje dążenie do elektronizacji postępowania cywilnego. Jednakże wprowadzenie zasadniczych zmian, mających istotny wpływ na realizację praw procesowych stron postępowania, jako rozwiązania tymczasowego, przy braku jasnych i precyzyjnych regulacji prawnych oraz należytego przygotowania technicznego i kadrowoorganizacyjnego, budzi zasadnicze zastrzeżenia.

W związku z przedstawionymi powyżej wątpliwościami dotyczącymi wprowadzonej regulacji i rozbieżnej praktyki realizacji doręczeń pism sądowych za pośrednictwem portalu informacyjnego, Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o odniesienie się do powyższych uwag oraz - w związku z informacjami dotyczącymi konsultacji co do zmian mających na celu podniesienie funkcjonalności portalu informacyjnego - o poinformowanie o podejmowanych i planowanych działaniach legislacyjnych w przedmiocie doręczeń za pośrednictwem portalu informacyjnego.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości w piśmie z 4 października 2021 r. wskazała, iż w ocenie Ministra Sprawiedliwości regulacje zawarte w art. 15zzs9 ustawy anty-COVID nie naruszają gwarancji sprawiedliwości proceduralnej, składającej się na prawo do sądu, o którym mowa w art. 45 Konstytucji, a także w orzeczeniach Trybunału Konstytucyjnego zacytowanych w wystąpieniu. Przywołane przez Rzecznika wyroki TK koncentrują się na takim aspekcie unormowania zasad doręczenia pism sądowych, aby nie naruszały one prawa jednostki do wysłuchania i osobistego udziału w czynnościach procesowych. W tym kontekście podkreślenia wymaga okoliczność, że przepis art. 15zzs9 ustawy anty-COVID jest ograniczony podmiotowo do kręgu pełnomocników zawodowych, co oznacza, że do stron niereprezentowanych stosuje się przepisy o doręczeniach drogą tradycyjną. Ponadto, w wypadku konieczności osobistego stawiennictwa na rozprawie, np. w celu przesłuchania, również strona reprezentowana przez pełnomocnika otrzyma stosowne wezwanie. Dodatkowo trzeba zwrócić uwagę, że orzeczenia TK zapadały w innych realiach, tzn. takich, w których nieprawidłowe doręczenie pisma sądowego skutkowało brakiem powzięcia informacji o tym piśmie w ogóle. W obecnych okolicznościach natomiast – i zgodnie z obowiązującymi przepisami ustanowionymi w art. 15zzs1 cyt. ustawy – zasadą stało się rozpoznawanie spraw na posiedzeniu zdalnym, czyli w sposób odmiejscowiony. Oznacza to, że i strona, gdy występuje samodzielnie, i pełnomocnik, muszą uzyskać dostęp do takiego posiedzenia, co odbywa się poprzez wysłanie właściwych informacji drogą elektroniczną. Kolejną kwestią, która w tym kontekście się narzuca, jest fakt, że portal informacyjny stanowi per se źródło informacji o sprawie – publikowane są w nim nie tylko pisma adresowane do stron i ich pełnomocników, ale również orzeczenia i zarządzenia sądu lub przewodniczącego. Przy omówionym wyżej założeniu, że ustawa anty-COVID generuje po stronie profesjonalnych pełnomocników obowiązek posiadania konta na tymże portalu, nie ma zasadniczo możliwości, by nie powziął on jakichkolwiek informacji o treści pisma sądowego, a tym samym został pozbawiony udziału w czynnościach procesowych.