Wystąpienie do Marszałka Senatu RP w sprawie ustawy o budowie zabezpieczenia granicy państwowej z dnia 2021-10-20.
Wystąpienie do Marszałka Senatu RP w sprawie ustawy o budowie zabezpieczenia granicy państwowej.
W związku z przekazaną Senatowi przez Marszałka Sejmu ustawą o budowie zabezpieczenia granicy państwowej, mając na uwadze to, że niektóre zawarte w tej ustawie rozwiązania budzą wątpliwości z punktu widzenia konstytucyjnych standardów ochrony praw jednostki oraz wykonując mandat określony art. 208 ust. 1 Konstytucji, Rzecznik Praw Obywatelskich przekazał uwagi do tej ustawy, w celu ich wykorzystania w toku prac legislacyjnych w Senacie.
Zgodnie z art. 1 ww. ustawy, ustawa ta określa zasady przygotowania i realizacji zabezpieczenia granicy państwowej, stanowiącej granicę zewnętrzną w rozumieniu art. 2 pkt 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/399 z dnia 9 marca 2016 r. w sprawie unijnego kodeksu zasad regulujących przepływ osób przez granice (kodeks graniczny Schengen), przez fizyczne, techniczne lub elektroniczne jej zabezpieczenie, w tym przed nielegalnym przekroczeniem, zwane dalej "barierą". Cel tej ustawy, jakim jest zapewnienie ochrony granicy państwowej, co do zasady nie budzi wątpliwości, natomiast wątpliwości budzi to, przy pomocy jakich środków ów cel ma zostać zrealizowany.
Analizując rozwiązania zawarte w ustawie przede wszystkim zwrócić trzeba uwagę na zawarte w niej szerokie określenie pojęcia "inwestycja". Stosownie do art. 3 ust. 1 ustawy o budowie zabezpieczenia granicy państwowej inwestycja w zakresie budowy, zwana dalej "inwestycją", polega na projektowaniu, wykonywaniu robót budowlanych, utrzymaniu, przebudowie, remoncie i rozbiórce, w tym obiektów budowlanych pozostających z nią w kolizji, w rozumieniu ustawy- Prawo budowlane.
W tym kontekście uwagę zwraca zwłaszcza art. 6 ust. 1 ustawy. Wynika z niego, że do tej inwestycji nie stosuje się przepisów prawa budowlanego, prawa wodnego, prawa ochrony środowiska, o udostępnianiu informacji o środowisku, prawa geodezyjnego i kartograficznego, o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, ochronie gruntów rolnych i leśnych oraz środowiskowych, o transporcie kolejowym, o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych. Ponadto nie są wymagane: pozwolenie na budowę ani zgłoszenie; decyzja o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego; sporządzenie projektu budowlanego czy też uzyskanie innych decyzji, zezwoleń, opinii i uzgodnień lub dokonanie zgłoszeń.
Rzecznik wskazał, iż w istocie zawarte w art. 6 ust. 1 ustawy wyłączenie stosowania wszelkich przepisów odrębnych oznacza niestosowanie takich gwarancji konstytucyjnych, jak: prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy (art. 66 ust. 1 Konstytucji, pozostające z tym w ścisłym związku prawo do ochrony życia i zdrowia (art. 38 i art. 68 ust. 1 Konstytucji), obowiązek władz publicznych ochrony środowiska (art. 74 ust. 2 Konstytucji), prawo do informacji o stanie środowiska i jego ochronie (art. 74 ust. 3 Konstytucji). Konsekwencją art. 6 ust. 1 ustawy jest też zanegowanie zadania władz publicznych, którym jest wspieranie obywateli na rzecz ochrony i poprawy środowiska (art. 74 ust. 4 Konstytucji).
Z punktu widzenia standardów ochrony praw człowieka wątpliwości budzi też art. 8 ust. 1 ustawy. Wojewoda może bowiem wprowadzić zakaz przebywania na określonym obszarze nie szerszym niż 200 m od linii granicy. Zakaz ten nie dotyczy właścicieli nieruchomości - jeżeli korzystają z nich "zgodnie z przeznaczeniem". W szczególnie uzasadnionych przypadkach komendant oddziału SG może zezwolić na przebywanie na czas określony na tym obszarze.
Tym samym wojewoda może wyłączyć na tym obszarze powszechne korzystanie z wolności poruszania się po terytorium RP oraz wyboru miejsca zamieszkania i pobytu (art. 52 ust. 1 Konstytucji). Jednocześnie nie doprecyzowano, na czym ma polegać możliwość korzystania z nieruchomości "zgodnie z jej przeznaczeniem". Korzystanie z konstytucyjnej wolności poruszania się oraz wyboru miejsca zamieszkania i pobytu zostaje zatem wyłączone z uwagi na potrzebę realizacji czynności objętych Prawem budowlanym.