Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Minister Rodziny i Polityki Społecznej w sprawie niekorzystnych zmian zasad przeliczania wysokości świadczeń emerytalno-rentowych ustalanych na tzw. starych zasadach w związku z kontynuowaniem zatrudnienia.

Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpływają skargi w związku z niekorzystnymi zmianami zasad przeliczania wysokości świadczeń emerytalno-rentowych ustalanych na tzw. starych zasadach w związku z kontynuowaniem zatrudnienia (podlegania ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu). W tym zakresie bowiem z dniem 1 stycznia 2022 r. na mocy ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw uchyleniu podlegają regulacje art. 110 i 110a ustawy o emeryturach i rentach Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: "ustawa emerytalna"), natomiast istotnej zmianie podlega przepis art. 112 tej ustawy.

Z dniem 1 stycznia 2022 r. zlikwidowana zostanie zatem możliwość przeliczenia świadczeń emerytalno-rentowych w oparciu o regulacje art. 110 i 110a ustawy emerytalnej, pozostanie jedynie możliwość przeliczenia na gruncie art. 111 ustawy emerytalnej. Z kolei nowa regulacja art. 112 ustawy emerytalnej przewiduje doliczenie nieuwzględnionych dotychczas w wymiarze świadczenia okresów składkowych poprzez doliczenie do kwoty emerytury, o której mowa w art. 53, lub renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy po 1,3% podstawy wymiaru, ustalonej w wyniku waloryzacji, za każdy rok okresów składkowych, o których mowa w art. 6.

W ocenie Rzecznika trudno zgodzić się z uzasadnieniem zmian mających na celu ujednolicenie przepisów w zakresie przeliczania emerytur z tzw. starego i nowego systemu - świadczeniobiorców kontynuujących aktywność zawodową, w sytuacji gdy zasady ustalania wysokości świadczeń w systemie zdefiniowanego świadczenia i w systemie zdefiniowanej składki różnią się zasadniczo.

RPO zauważył, iż kryterium różnicującym jest ustalenie wymiaru emerytury w jednym z dwóch wyodrębnionych za pomocą daty urodzenia ubezpieczonego reżimów prawnych ubezpieczenia społecznego - systemie zdefiniowanej składki albo systemie zdefiniowanego świadczenia. Podmioty te nie charakteryzują się zatem tą samą cechą relewantną, a to umożliwia odmienne kształtowanie ich sytuacji prawnej. Zasady ustalania wysokości emerytury w systemie zdefiniowanego świadczenia oraz w systemie zdefiniowanej składki różnią się zasadniczo. Zróżnicowane zaś zasady ustalania wysokości świadczeń emerytalno-rentowych skutkują zróżnicowanymi zasadami ich przeliczenia dostosowanymi do parametrów obliczeniowych. Nie jest zatem zasadny argument uzasadniający wprowadzenie zmian koniecznością ujednolicenia systemów poprzez wskazanie na uprzywilejowanie osób objętych starym system, gdy regulacja art. 108 ustawy emerytalnej skutkuje niskim przyrostem emerytury w nowym systemie.

Jednocześnie Rzecznik wskazał, że zgodnie z art. 110 ust. 1 nowa podstawa wymiaru ustalana jest na zasadach art. 15 ustawy emerytalnej tj. od zarobków (podstawy wymiaru składki) z 10 kolejnych lat kalendarzowych wybranych z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających rok, w którym zgłoszono wniosek o przeliczenie, bądź od zarobków (podstawy wymiaru składki) z 20 dowolnie wybranych lat kalendarzowych wybranych z całego okresu ubezpieczenia (przy czym zarobki w całości lub w części, przynajmniej jeden rok muszą przypadać po przyznaniu prawa do świadczenia). Emeryt, który kontynuuje zatrudnienie w 2021 roku, nie będzie mógł osiąganych zarobków wskazać do podstawy wymiaru, bo wniosek o przeliczenie powinien złożyć w 2022 r., a wtedy przepis art. 110 nie będzie już obowiązywać. Zastosowane kilkumiesięcznego vacatio legis (ustawa nowelizująca została ogłoszona w Dzienniku Ustaw z dnia 3 września 2021 r.) w tym przypadku jest niewystarczające.

Uchylenie art. 110 ustawy emerytalnej zamyka również drogę do przeliczenia wysokości renty z tytułu niezdolności do pracy dla kontynuujących pracę rencistów, którzy mogą wykazać wyższy wskaźnik wysokości podstawy wymiaru.

Mając na uwadze powyższe, Rzecznik zwrócił się do Minister z prośbą o zajęcie stanowiska w sprawie celowości przeprowadzonych zmian legislacyjnych.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Rodziny i Polityki Społecznej w piśmie z 19 stycznia 2022 r. wyjaśnił, że uchylenie przepisów art. 110 i 110a ustawy emerytalnej miało na celu ujednolicenie zasad przeliczania świadczeń w starym i nowym systemie, poprzez wprowadzenie równego traktowania w tym zakresie obu grup pracujących emerytów i nie stawianie żadnej z tych grup w sytuacji uprzywilejowanej, jak to miało miejsce dotychczas. Kontynuowanie aktywności zawodowej przez emeryta z tzw. starego systemu stawiało go w uprzywilejowanej sytuacji nie tylko w stosunku do emerytów z tzw. nowego systemu lecz również w stosunku do pracujących rencistów. Możliwość osiągania zarobków bez konsekwencji w wysokości pobieranej emerytury sprzyjała sytuacji obliczania na nowo emerytury z tzw. starego systemu, przy zastosowaniu nowej obowiązującej w momencie złożenia wniosku, kwoty bazowej, co znacznie podwyższało wysokość świadczenia. Mimo pobierania przez długi okres świadczenia, emeryturę obliczało się ponownie. Dotychczasowa preferencja nie była zasadna i sprawiedliwa społecznie. Sekretarz Stanu przypomniał, iż propozycja uchylenia art. 110 i 110a ustawy emerytalnej oraz zmiany art. 112 tej ustawy została szczegółowo rozpatrzona w trakcie prac parlamentarnych, zarówno w Sejmie RP jak i Senacie RP. Ostatecznie Sejm RP 11 sierpnia 2021 r. odrzucił poprawki Senatu dotyczące niewprowadzania zmian ustawowych w tym zakresie. Obecnie, w resorcie polityki społecznej nie prowadzi się prac w tym zakresie.