Wystąpienie do Prezesa Rady Ministrów w sprawie dopuszczalności wykorzystywania w toku kontroli operacyjnej oprogramowania szpiegowskiego Pegasus z dnia 2022-01-13.
Wystąpienie do Prezesa Rady Ministrów w sprawie dopuszczalności wykorzystywania w toku kontroli operacyjnej oprogramowania szpiegowskiego Pegasus.
Działalność operacyjna, zarówno Policji, jak też innych służb, realizowana w warunkach niejawności, pozostaje w naturalnym i - jak się wydaje - nieusuwalnym konflikcie z niektórymi prawami zasadniczymi jednostki. Dotyczy to przede wszystkim prawa jednostki do prywatności, konstytucyjnej wolności komunikowania się i związanej z tym ochrony tajemnicy komunikowania się oraz ochrony autonomii informacyjnej, a także konstytucyjnej gwarancji sądowej ochrony praw jednostki. Prawa te gwarantowane są w tym kontekście nie tylko przez polską ustawę zasadniczą, lecz również przez Europejską Konwencję Praw Człowieka oraz porządek prawny Unii Europejskiej, w tym przede wszystkim Kartę Praw Podstawowych UE.
Rzecznik Praw Obywatelskich nie kwestionuje, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego, potrzeby prowadzenia takich działań w sytuacjach, które są uzasadnione oraz przy założeniu, że są podejmowane zgodnie z zasadą proporcjonalności.
RPO przypomniał, iż ustawa z 15 stycznia 2016 r. o zmianie ustawy o policji oraz niektórych innych ustaw znacząco poszerzyła zaś możliwości ingerencji policji i służb specjalnych w sferę prywatności obywateli. Dane, do których te służby uzyskały dostęp to: dane telekomunikacyjne, dane pocztowe oraz dane internetowe. Dostęp do metadanych pochodzących z łączności elektronicznej nie jest poprzedzony jakąkolwiek formą kontroli wstępnej. Kontrola następcza ma charakter ogólny i jest przeprowadzana raz na sześć miesięcy. Jest zatem iluzoryczna, bez możliwości rzetelnej oceny sytuacji.
W szczególności zastrzeżenia budzi fakt, iż służby uzyskały dostęp do danych internetowych za pomocą stałego łącza. Pobieranie danych obecnie nie musi się zatem wiązać z żadnym toczącym się postępowaniem. Służby nie muszą już - tak jak przedtem - składać pisemnych wniosków do dostawców usług internetowych i wykazywać, na potrzeby jakiego postępowania dane są im potrzebne. Oznacza to, że dane te mogą być zbierane nie tylko wówczas, gdy jest to rzeczywiście konieczne do wykrywania lub zapobiegania najpoważniejszym przestępstwom, którym inaczej nie da się przeciwdziałać, ale także wtedy, gdy jest to dla służb wygodne. Może to oznaczać ryzyko poważnych nadużyć. Służby mogą m.in. precyzyjnie odtwarzać różne aspekty życia prywatnego obywatela, zbierać dane o trybie życia, poglądach, upodobaniach czy skłonnościach. Może to również prowadzić do budowania profilu osobowego osób uczestniczących w procesie komunikacji.
Nie ma też realnej kontroli pobierania danych obywateli. Sąd okręgowy ma wprawdzie prawo do kontroli, ale jedynie na podstawie zbiorczych półrocznych sprawozdań służb. Sąd nie musi, ale tylko może weryfikować, czy dane te pobrano zasadnie. Tajne sprawozdania służb nie są udostępniane jako informacja publiczna. Przepisy ustawy z 2016 r. - zwiększające uprawnienia inwigilacyjnie służb, przy braku działań naprawczych dotyczących obowiązków nałożonych na operatorów telekomunikacyjnych - nie wypełniają standardów orzecznictwa TSUE i ETPC.
Należy również przypomnieć raport grupy ekspertów, który opracowany został w 2019 roku, na zaproszenie Rzecznika Praw Obywatelskich. W raporcie tym przedstawione zostały postulaty najważniejszych zmian ustrojowych oraz legislacyjnych, które mogłyby doprowadzić do respektowania zasad konstytucyjnych w kontekście działalności służb specjalnych. Raport oparto na założeniu, że nadzór nad służbami to element sprawnie funkcjonującego państwa, w którym funkcjonowanie służb jest również niezbędne. Celem zatem przygotowanego dokumentu nie było ograniczanie skuteczności działania służb, lecz znalezienie optymalnej równowagi między ochroną praw i wolności obywatelskich a przeciwdziałaniem zagrożeniom dla bezpieczeństwa państwa oraz porządku publicznego, w szczególności związanych z działalnością terrorystyczną, działalnością obcych służb oraz działalnością przestępczą.
Wobec powyższego oraz mając na uwadze dotychczasowe zaangażowanie Rzecznika Praw Obywatelskich w sygnalizowanie problemów wynikających z utrzymywania w mocy przepisów inwigilacyjnych budzących szereg omówionych w niniejszym piśmie wątpliwości, Rzecznik zwrócił się do Premiera o podjęcie pilnych działań mających na celu dostosowanie obowiązującego w tym zakresie stanu prawnego do standardów konstytucyjnych oraz europejskich.