Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie stanu przygotowania Polski do ewentualnego przyjęcia migrantów w sytuacji konfliktu między Federacją Rosyjską a Ukrainą.

Rzecznik Praw Obywatelskich z rosnącym niepokojem obserwuje eskalację napięcia na granicy rosyjsko - ukraińskiej i dostrzega realną groźbę rozpoczęcia przez Federację Rosyjską działań zbrojnych przeciwko Ukrainie. Wojna, niezależnie od jej skali i zasięgu, z pewnością zmusi wielu ludzi do ucieczki, czy to w bezpieczniejsze rejony kraju, czy też, co wielce prawdopodobne, poza granice Ukrainy, także do Polski.

Rzecznik, odpowiedzialny również za stan przestrzegania praw i wolności cudzoziemców przybywających i przebywających na terytorium naszego kraju, wyraził nadzieję, że Polska jest i będzie przygotowana do tego, aby wszystkim potrzebującym, którzy w tak dramatycznych okolicznościach pojawią się na polskiej granicy, udzielić wszelkiej niezbędnej pomocy - humanitarnej, socjalnej, medycznej czy prawnej. Dlatego też z uznaniem przyjął podawaną przez media informację o działaniach MSWiA, zmierzających do poszerzenia bazy obiektów i miejsc zakwaterowania dla cudzoziemców poszukujących w Polsce ochrony. Podobne działania powinny być podejmowane są także w innych obszarach, które w obliczu konfliktu na Ukrainie mogą okazać się newralgiczne, jak choćby w zakresie zwiększenia przepustowości istniejących przejść granicznych na polsko - ukraińskim odcinku granicy, ewentualnego utworzenia nowych przejść (zwłaszcza pieszych), logistycznego przygotowania jednostek Straży Granicznej do obsługi wzmożonego ruchu granicznego, w tym właściwego rejestrowania ewentualnych deklaracji cudzoziemców o zamiarze ubiegania się w Polsce o ochronę międzynarodową, przyjmowania samych wniosków o taką ochronę czy upowszechnienia wśród funkcjonariuszy SG wiedzy o istniejących algorytmach identyfikowania ofiar tortur i nieludzkiego traktowania. Równie istotne może okazać się stworzenie systemu doraźnej pomocy medycznej i psychologicznej bezpośrednio na granicy, a także przygotowanie zakładów opieki zdrowotnej do świadczenia usług medycznych tym osobom, które już znajdą się na terytorium RP.

Obawa o życie i bezpieczeństwo może też skłaniać osoby uciekające przez wojną do prób przekraczania granicy z Polską w miejscach do tego nieprzeznaczonych. Stać się tak może wówczas, gdy ziszczą się najbardziej dramatyczne scenariusze konfliktu i obejmie on całą Ukrainę, gdy ukraińskie służby graniczne nie będą w stanie wykonywać swoich zadań lub polskie przejścia graniczne okażą się nieprzygotowane do obsługi zwiększonego ruchu granicznego. W tym kontekście niepokój RPO wzbudza dodatkowo fakt, że w warunkach potencjalnego konfliktu na Ukrainie nadal obowiązywać będą wprowadzone do polskiego porządku prawnego w sierpniu i październiku 2021 r., czyli w czasie kryzysu humanitarnego na granicy polsko - białoruskiej, procedury zawracania cudzoziemców do linii granicy oraz wydawania przez Straż Graniczną postanowień o opuszczeniu terytorium RP.

W opinii Rzecznika obie te procedury są sprzeczne m.in. z przepisami Konwencji genewskiej dotyczącej statusu uchodźców, Karty Praw Podstawowych UE, Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, w tym również z art. 4 Protokołu nr 4 do tej Konwencji, zakazującym zbiorowego wydalania cudzoziemców, a także z przepisami Konstytucji. Żadna z tych procedur nie daje gwarancji, że prawo każdego cudzoziemca do złożenia wniosku o ochronę międzynarodową w Polsce będzie respektowane, ani nawet nie stwarza możliwości indywidualnej oceny sytuacji faktycznej cudzoziemca, w tym np. analizy ryzyka naruszenia jego prawa do życia czy wolności, także wolności od tortur i nieludzkiego traktowania, w przypadku zawrócenia do linii granicy czy realizacji obowiązku opuszczenia Polski. W ocenie RPO, procedury te nie powinny być stosowane, ani w warunkach kryzysu humanitarnego, ani tym bardziej w obliczu wojny na Ukrainie.

Mając powyższe na uwadze, Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o przekazanie mi informacji o aktualnym stanie przygotowań Polski na wypadek pojawienia się na polsko - ukraińskiej granicy osób uciekających przed konfliktem zbrojnym na Ukrainie, poszukujących ochrony międzynarodowej lub innych dostępnych form pomocy na terytorium Polski.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji w piśmie z 5 kwietnia 2022 r. poinformował, iż procedury postępowania w przypadku sytuacji kryzysowych, w tym na okoliczność masowego napływu migrantów, zostały ujęte w Krajowym Planie Zarządzania Kryzysowego (KPZK). Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji, który odpowiada m.in. za zapewnienie koordynacji działań ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz ochrony granicy państwa, został wskazany jako wykonawca procedury ujętej w KPZK dotyczącej realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego. Jednocześnie, zarządzeniem nr 36 i 37 Prezesa Rady Ministrów z dnia 18 lutego 2022 r. zostały powołane Zespół do spraw opracowania programu przyjęcia przez Rzeczpospolitą Polską osób poszkodowanych i rannych napływających z terytorium Ukrainy oraz Zespół do spraw przyjęcia przez Rzeczpospolitą Polską osób napływających z terytorium Ukrainy. Do ich zadań należy realizacja niezbędnych działań do przygotowania Rzeczypospolitej Polskiej do przyjęcia osób napływających z terytorium Ukrainy. Resort spraw wewnętrznych prowadzi także stały monitoring sytuacji związanej z agresją rosyjską i wojną na terytorium Ukrainy oraz na bieżąco i ściśle współpracuje z wojewodami, UdSC, a także Strażą Graniczną w ramach realizacji procedur zarządzania kryzysowego w związku z napływem osób z terytorium Ukrainy.