Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Przewodniczącego Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji dotyczące projektu rozporządzenia Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji w sprawie udogodnień dla osób z niepełnosprawnościami w programach telewizyjnych.

W pierwszej kolejności Rzecznik Praw Obywatelskich przypomniał zastrzeżenia do standardów tłumaczenia na polski język migowy oraz certyfikacji tłumaczy, które zawarto w opublikowanym w 2020 r. raporcie dotyczącym sytuacji osób głuchych w Polsce. Problemem, na który zwracają również uwagę osoby głuche i słabosłyszące, jest brak gwarancji jakości tłumaczenia na PJM. Wpis tłumacza do stosownego rejestru odbywa się na wyłącznie na podstawie jego oświadczenia o znajomości PJM lub innego środka komunikowania się osób głuchoniewidomych. Kompetencje tłumaczy nie są weryfikowane w inny sposób. Projekt rozporządzenia nie poprawia tej sytuacji. Konieczne jest zatem zapewnienie właściwego standardu.

Rozporządzenie nie uwzględnia również zróżnicowania społeczności osób głuchych i słabosłyszących pod względem języka, jakim się porozumiewają. Osoby głuche posługujące się językiem migowym postrzegają napisy w języku polskim jako napisy w obcym języku. Z kolei osoby słabosłyszące zwracają uwagę, że przekaz jest dla nich zrozumiały tylko w przypadku zamieszczenia napisów. Projektowana regulacja pozwala jednak stosować jedno z udogodnień: napisy dla niesłyszących lub tłumaczenie na polski język migowy, zamiast konieczności łącznego ich zamieszczenia. W przedstawionym kontekście zaproponowany spójnik "lub" należy zastąpić spójnikiem "i", aby osoby posługujące się językiem polskim i polskim językiem migowym miały zapewniony dostęp do programów z udogodnieniami na takich samych zasadach.

Zdaniem Rzecznika konieczna jest ponowna analiza regulacji zawartej w § 11 projektowanego rozporządzenia, zgodnie z którą audycje z udogodnieniami dla osób z niepełnosprawnościami powinny być nadawane całą dobę. Powyższe sformułowanie może przyczynić się jednak do powtarzania audycji wraz z udogodnieniami w porze nocnej, zaś w przypadku programów nadawanych w godzinach popołudniowych stosowanie udogodnień dla osób z niepełnosprawnościami będzie znikome. Proponowana zmiana brzmienia § 11 powinna również uwzględniać, aby programy wraz z udogodnieniami dla osób z niepełnosprawnościami były nadawane w czasie jak najwyższej oglądalności.

Ponadto, RPO wskazał na potrzebę doprecyzowania obowiązku informowania o audycji z udogodnieniami, która jest emitowana równolegle z tą samą audycją bez udogodnienia na bardziej popularnym kanale. Informacja o audycji z udogodnieniami powinna pojawić się na obu programach, by głuchy odbiorca oglądający bardziej popularny program mógł ją otrzymać i przełączyć się na kanał z audycją z udogodnieniem. Brak takiej informacji może spowodować, że odbiorca zrezygnuje w ogóle z oglądania programu.

Rzecznik przypomniał, że konsultacje z osobami z niepełnosprawnościami i ich zaangażowanie powinny stanowić obowiązkowy krok w procesie stanowienia ustaw, rozporządzeń i polityk, niezależnie od tego, czy są to przepisy głównego nurtu, czy też przepisy szczególne, dotyczące bezpośrednio sytuacji osób z niepełnosprawnościami. Konsultacje takie powinny rozpoczynać się już na wczesnych etapach tworzenia prawa czy polityk i gwarantować wkład w ostateczny produkt, we wszystkich procesach decyzyjnych. W konsultacjach powinny uczestniczyć organizacje reprezentujące szerokie spektrum osób z niepełnosprawnością, na poziomie lokalnym, krajowym, regionalnym i międzynarodowym. Postulaty te dotyczą również analizowanego projektu. Z tych względów uwagi przedłożone przez osoby z niepełnosprawnościami, osoby głuche i organizacje je zrzeszające powinny zostać poddane szczególnej analizie i uwzględniane w jak najszerszym możliwym zakresie.

W ocenie Rzecznika zaproponowane w projekcie kwoty zamieszczanych udogodnień są na zbyt niskim poziomie, a wprowadzane zmiany odwracają przyjęty wcześniej kierunek dążenia do zapewnienia pełnej dostępności przekazów audiowizualnych. Nie ulega wątpliwości, że proponowane brzmienie przepisów rozporządzenia wymaga dalszej analizy i ścisłych konsultacji z osobami z niepełnosprawnościami. Należy mieć na względzie, że to dostępność i włączenie w społeczeństwo powinny być podstawowymi dyrektywami nowoprojektowanych rozwiązań.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Przewodniczący Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji w piśmie z 7 kwietnia 2022 r. wskazał, że omawiany projekt rozporządzenia wprowadza stosunkowo niewiele zmian w porównaniu z dotychczas obowiązującymi przepisami. Upraszcza on część zapisów i uwzględnia postulaty zgłaszane w trakcie obowiązywania poprzedniego rozporządzenia KRRiT, które zostało skonstruowane w oparciu o szerokie konsultacje ze środowiskami osób niepełnosprawnych. Nie sposób zgodzić się z wyrażonym przez Rzecznika twierdzeniem, że proponowane rozwiązania zmierzają w kierunku przeciwnym niż wskazania dyrektywy. Przy ocenie tej zgodności należy nie tylko dokonać analizy projektowanego rozporządzenia, ale przede wszystkim przepisów wprowadzonych do ustawy na mocy implementacji dyrektywy. Już pobieżne zapoznanie się z przepisami ustawy wskazuje, że art. 7 dyrektywy został w całości transponowany do krajowego porządku prawnego. Ustawodawca krajowy przewidział jednocześnie w art. 18a ust. 2 pkt 3), że pewna grupa programów telewizyjnych, ze względu na liczbę mieszkańców w zasięgu programu, udział programów w widowni, sposób rozpowszechniania i specjalizację programów, a także potrzeby odbiorców oraz możliwości nadawców, może mieć trudności organizacyjne, techniczne i finansowe w zapewnieniu ustawowego udziału udogodnień dla osób z niepełnosprawnościami. Z tych powodów zobligował KRRiT do wydania rozporządzenia przewidującego niższy – ze względu na ww. przesłanki – udział udogodnień w niektórych kategoriach programów telewizyjnych. Projektowane rozporządzenie jest zatem wykonaniem ustawowego obowiązku spoczywającego na KRRiT.