Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Edukacji i Nauki w sprawie organizacji egzaminów zewnętrznych dla uczniów - obywateli Ukrainy.

Rzecznik Praw Obywatelskich wskazał, iż wśród licznych kwestii związanych z kształceniem i wychowaniem dzieci i młodzieży będących obywatelami Ukrainy szczególną uwagę zwraca organizacja egzaminów zewnętrznych w roku szkolnym 2021/2022. Zastrzeżenia środowisk edukacyjnych wywołuje m.in. obowiązek przystąpienia przez uczniów ukraińskich do egzaminu ósmoklasisty jako warunek ukończenia szkoły podstawowej i udziału w rekrutacji do szkół ponadpodstawowych.

Nowe przepisy oświatowe nie nakładają na uczniów i uczennice z Ukrainy obowiązku przystąpienia do egzaminu ósmoklasisty w roku szkolnym 2022. Dzieci, które nie przystąpią do tego sprawdzianu, będą powtarzały VIII klasę. Jeżeli jednak pragną kontynuować naukę wraz ze swoimi rówieśnikami, powinny wziąć udział w rekrutacji do szkół średnich, podczas której wynik egzaminu ma duże znaczenie. Większość uczniów, którzy po dniu 24 lutego 2022 r. przybyli do Polski, nie zna języka polskiego w stopniu umożliwiającym uzyskanie zadowalającego wyniku, zatem wybór szkoły ponadpodstawowej będzie ograniczony do tych szkół, które po przyjęciu polskich uczniów będą nadal dysponowały wolnymi miejscami. Z uwagi na zwiększoną liczbę uczniów biorących udział w naborze w 2022 r. (problem tzw. "kumulacji roczników") uczniowie z Ukrainy znajdą się w zdecydowanie gorszym położeniu. Będą także traktowani inaczej niż uczniowie z Ukrainy, którzy kształcili się w trybie zdalnym w ukraińskim systemie oświaty (§ 15 rozporządzenia). Ci bowiem będą mogli złożyć wnioski o przyjęcie do szkół średnich na podstawie dokumentów wydanych przez szkołę za granicą, bez potrzeby przystępowania do egzaminu ósmoklasisty.

W trwającej dyskusji podnoszona jest również kwestia niezgodności zaproponowanej formy egzaminu z zasadami i celami przeprowadzania egzaminów zewnętrznych. Dopuszczenie możliwości ich zdawania bez znajomości języka polskiego oznacza, że poziom opanowania podstaw programowych nie zostanie w ogóle sprawdzony.

Wśród postulatów zgłaszanych przez przedstawicieli organizacji zajmujących się edukacją pojawia się m. in. odstąpienie w tym roku od obowiązku przystąpienia do egzaminu ósmoklasisty przez uczniów i uczennice z doświadczeniem uchodźczym, lepsze uregulowanie zasad rekrutacji do szkół ponadpodstawowych, a także poszerzenie bazy szkolnej proporcjonalnie do liczby uczniów i uczennic włączanych do systemu oświaty (tworzenie nowych szkół, zwiększenie liczby oddziałów oraz zatrudnienie dodatkowych nauczycieli).

Rzecznik zdaje sobie sprawę, że przybycie do Polski w tak krótkim czasie tysięcy młodych osób z objętej wojną Ukrainy wymusza na organach państwa przyjęcie nadzwyczajnych rozwiązań. Jednocześnie pragnę podkreślić, że rozwiązania te powinny być zgodne ze standardami przyjętymi w Konstytucji oraz prawie międzynarodowym. Na obecnym etapie wydaje się, że zasady przeprowadzania egzaminów zewnętrznych oraz rekrutacji do szkół średnich wymagają pilnego rozważenia pod kątem zgodności z normami wskazanymi powyżej. Istnieje poważne ryzyko, że niedostateczne uwzględnienie możliwości oraz potrzeb dzieci ukraińskich z doświadczeniem uchodźczym może prowadzić do nierówności w dostępie do nauki, dyskryminacji oraz ograniczania ich wolności i praw, czyli do naruszenia art. 70, 32 oraz 37 Konstytucji.

Mając powyższe na uwadze, Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o przedstawienie stanowiska w sprawie.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Edukacji i Nauki w piśmie z 11 maja 2022 r. zapewnił, że uczniowie ukraińscy w Polsce są traktowani z największą troską i należną im uwagą. Przyjęte na ich potrzeby rozwiązania legislacyjne dotyczące dostępu do edukacji zostały skonstruowane w sposób, który pozwoli im odnajdywać się w polskim systemie edukacji odpowiednio do ich potrzeb i oczekiwań, a także w zależności od planów, możliwości i motywacji. Przepisy dotyczące uczniów ukraińskich nie tylko gwarantują im warunki odpowiadające konwencji genewskiej, tj. zapewniają takie samo traktowanie jak przyznane obywatelom polskim, ale obejmują także wiele ułatwień i dostosowań dotyczących tylko dzieci uchodźców z Ukrainy. Jednocześnie Ministerstwo Edukacji i Nauki nie przewiduje odrębnych zasad rekrutacji do szkół ponadpodstawowych dla dzieci uchodźców, które ukończą szkołę podstawową w polskim systemie edukacji i tym samym wypełnią warunki uprawniające do przystąpienia do tego postępowania. Postępowanie rekrutacyjne do publicznych szkół ponadpodstawowych i szkół wyższych odbywa się na zasadzie równej i powszechnej dostępności. Oznacza to, że aplikować o przyjęcie może każdy, kto spełnia jednakowe dla wszystkich warunki. Rozwiązania w sytuacji powstałej w związku z napływem uchodźców – w ocenie resortu - nie należy zatem poszukiwać w tworzeniu specjalnych warunków rekrutacyjnych, ale na wspomaganiu uczniów w sposób, który pozwoli im przystąpić do egzaminu (w tym egzaminu ósmoklasisty).