Wystąpienie do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz niektórych innych ustaw z dnia 2022-11-29.
Wystąpienie do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz niektórych innych ustaw.
Rzecznik Praw Obywatelskich z uwagą zapoznał się z projektem ustawy o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz niektórych innych ustaw (dalej: "projektowana ustawa", "ustawa zmieniająca"). Analiza projektowanych przepisów nasunęła jednak szereg zastrzeżeń.
W pierwszym rzędzie wątpliwości te odnoszą się do zmiany dotyczącej art. 4 ust. 2 ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (dalej: "ustawa o pomocy"), w którego projektowanym brzmieniu przewidziany jest 30-dniowy termin na złożenie wniosku o nadanie numeru PESEL, liczony od dnia przybycia obywatela Ukrainy na terytorium RP. Niezłożenie wniosku w ww. terminie skutkowałoby tym, że pobyt stałby się nielegalny. Powyższe rozwiązanie budzi wątpliwości pod kątem zgodności z art. 2 ust. 1 i 2 ustawy o pomocy. Przepis ten nie uzależnia bowiem legalności pobytu osób spełniających kryteria w nim wymienione od podjęcia przez nie jakichkolwiek dodatkowych działań. Innymi słowy, uznanie pobytu za legalny przysługuje osobom uprawnionym ex lege. Intencja projektodawcy co do skutków prawnych niedochowania 30-dniowego terminu pozostaje niejasna. Dodatkowo należy przy tym poddać pod rozwagę, czy termin 30 dni jest wystarczający, aby uchodźcy wojenni należycie zorientowali się w swoich prawach i obowiązkach na terytorium RP.
Niezależnie od powyższego, w kontekście wyjątkowo trudnej sytuacji materialnej, w której może znaleźć się część osób przybywających do naszego kraju z Ukrainy powstaje pytanie, czy projektowane przepisy pozwolą na odstąpienie od obowiązku partycypacji w sytuacjach szczególnych. Podstawową dla uchodźców wojennych przebywających na terytorium RP kwestią jest pewność, że ich pobyt jest legalny. Rzecznik zauważył, iż projektodawca dostrzegł ryzyko, iż rozpoczęcie składania wniosków o zezwolenie na pobyt przez uchodźców wojennych doprowadzić może do całkowitego paraliżu departamentów urzędów wojewódzkich, które zajmują się sprawami legalizacji pobytu - szczególnie biorąc pod uwagę nierozwiązany jak dotąd problem przewlekłości takich postępowań i aktualny czas ich trwania. Wydaje się, że uchylenie obecnie obowiązujących art. 38 i 39 ustawy o pomocy ma na celu odciążenie administracji państwowej w tym zakresie. Zasadne jednak wydaje się pytanie, jak będą rozpatrywane wnioski pobytowe, które zostaną złożone po ewentualnym wejściu w życie projektowanej nowelizacji.
Ponadto, RPO zwrócił uwagę, że wejście w życie projektowanej zmiany może wywrzeć niekorzystne skutki dla tych obywateli Ukrainy, którzy przybyli na terytorium RP po 24 lutego br., a jednocześnie planują długoterminowo związać swoją przyszłość z Polską. Status prawnopobytowy, który uzyskali po przybyciu na terytorium Polski, ma ściśle określone ramy temporalne, zaś zezwolenie na pobyt czasowy może być wydane nawet na trzy lata. W związku z tym odsunięcie perspektywy ubiegania się o takie zezwolenie, gwarantujące legalność pobytu nawet na kilka lat, spowoduje wydłużenie się okresu niepewności, w którym pozostają obecnie obywatele Ukrainy pragnący zostać na dłużej w Polsce.
Ostatnią kwestią, którą Rzecznik podniósł jest projektowane uchylenie przepisów art. 15z-15z3 , art. 15z6 , art. 15zd, art. 15zzza oraz art. 15zzzb ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych. Wskazane przepisy przedłużają m.in. termin składania wniosku o udzielenie cudzoziemcowi zezwolenia pobytowego, gdy termin jego złożenia wypada w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii do upływu 30 dnia następującego po dniu odwołania tego ze stanów, który obowiązywał jako ostatni. Uchylenie powyższych przepisów wydaje się niezasadne w sytuacji, kiedy wciąż obowiązuje stan zagrożenia epidemicznego. Co więcej, nawet jeśli zaproponowana zmiana wejdzie w życie po 30 dniach od ogłoszenia tekstu ustawy, stosunkowo krótki termin może spowodować, że nie wszyscy cudzoziemcy zainteresowani przedłużeniem swojego pobytu w Polsce zdążą złożyć odpowiednie wnioski lub wyjechać z terytorium RP zanim ich pobyt przestanie być zgodny z prawem. Warte rozważenia wydaje się zatem wydłużenie terminu wejścia w życie ww. zmiany i poprzedzenie jej szeroko zakrojoną kampanią informacyjną.
Wobec powyższego, Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o przedstawienie stanowiska w sprawie