Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Edukacji i Nauki w sprawie potrzeby zmiany obowiązujących przepisów dotyczących postępowań habilitacyjnych.

Rzecznik Praw Obywatelskich wskazał, że wraz z wejściem w życie ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (dalej jako: ustawa), wprowadzono szczególne rozwiązania, dotyczące postępowania w sytuacji sporządzenia negatywnych recenzji w postępowaniu habilitacyjnym i w postępowaniu w sprawie nadania stopnia doktora. Zgodnie z art. 221 ust. 10 zd. 3 ustawy opinia w sprawie nadania stopnia doktora habilitowanego zawarta w uchwale komisji habilitacyjnej nie może być pozytywna, jeżeli co najmniej 2 recenzje są negatywne. Na podstawie tejże uchwały podmiot habilitujący, w terminie miesiąca od dnia jej otrzymania, nadaje stopień doktora habilitowanego albo odmawia jego nadania, przy czym podmiot habilitujący odmawia nadania stopnia, w przypadku, gdy opinia, o której mowa w ust. 10, jest negatywna (art. 221 ust. 12 ustawy). Konstrukcję opartą na podobnej logice zastosowano także w odniesieniu do postępowań doktorskich w art. 191 ust. 1 ustawy, który stanowi, że do obrony rozprawy doktorskiej może być dopuszczona osoba, która uzyskała pozytywne recenzje od co najmniej 2 recenzentów oraz spełniła wymagania, o których mowa w art. 186 ust. 1 pkt 5 ustawy.

Rzecznik zwrócił uwagę na problem konieczności dalszego prowadzenia postępowania w przypadku wpłynięcia do przewodniczącego komisji habilitacyjnej co najmniej dwóch negatywnych recenzji. Konsekwencją obecnie obowiązujących przepisów może być sytuacja, w której w przypadku sporządzenia dwóch negatywnych recenzji, komisja habilitacyjna, wobec braku większości, nie zdoła przegłosować wymaganej przez prawo uchwały negatywnej, a jednocześnie nie wolno jej podjąć uchwały pozytywnej. Do takiej sytuacji może dojść zwłaszcza w przypadku, gdy w komisji habilitacyjnej dwie osoby sporządzą negatywne recenzje, a pozostali członkowie pozostaną przy zdaniu, że habilitant zasługuje na ocenę pozytywną. To zagrożenie występuje ponownie na forum podmiotu habilitującego, który w dodatku podejmuje swoją uchwałę w głosowaniu tajnym. Opisane wyżej sytuacje patowe ocenić należy negatywnie, w szczególności uwzględniając perspektywę habilitanta. Taki kandydat do stopnia znajduje się bowiem w gorszym położeniu prawnym niż osoba, której odmówiono nadania stopnia w wyniku jednoznacznie negatywnej oceny jej kwalifikacji. Habilitant, względem którego nie podjęto uchwały w przedmiocie nadania stopnia naukowego (negatywnej z powodu braku większości i pozytywnej z uwagi na art. 221 ust. 12 ustawy), nie może odwołać się od uchwały podmiotu habilitującego (bo taka uchwała nie zapadła), nie biegnie też okres karencji wymaganej przez prawo przed złożeniem kolejnego wniosku o wszczęcie postępowania habilitacyjnego (art. 224 ust. 2 ustawy). Gdyby natomiast w wyniku głosowania, pomimo dwóch negatywnych recenzji, doszło jednak do nadania mu stopnia, stosowna uchwała byłaby dotknięta wadą nieważności.

W ocenie Rzecznika racjonalność ustawodawcy i poszanowanie praw habilitanta, w tym zwłaszcza prawa do sądu, wymagałyby, aby po stwierdzeniu, że co najmniej dwie recenzje są negatywne, postępowanie zostało niezwłocznie zakończone rozstrzygnięciem związanym organu jednoosobowego.

Rzecznik zwrócił się zatem do Ministra z prośbą o podjęcie działań legislacyjnych w przedstawionym zakresie.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Minister Edukacji i Nauki w piśmie z 28 lutego 2023 r. wskazał, że zgodnie z art. 232 ust. 2a ustawy PSWiN organem wyższego stopnia w rozumieniu przepisów k.p.a. w stosunku do podmiotów habilitujących w sprawach nadawania stopni naukowych i stopni w zakresie sztuki jest Rada Doskonałości Naukowej. Sporządzenie co najmniej 2 negatywnych recenzji w toku postępowania w sprawie nadania stopnia doktora habilitowanego nie zwalnia komisji habilitacyjnej z obowiązku wydania uchwały zawierającej opinię w sprawie nadania stopnia doktora habilitowanego. Uchwała ta nie może być jednak pozytywna. Wobec tego istotna rola w kwestii prawidłowości przebiegu głosowania spoczywać powinna na przewodniczącym komisji habilitacyjnej. Przedmiotowa uchwała podjęta w sposób niewłaściwy może być podstawą do jej zakwestionowania przez podmiot habilitujący i zwrócenia sprawy do ponownego rozpatrzenia przez komisję habilitacyjną. Z kolei nadanie przez właściwy organ podmiotu habilitującego stopnia doktora habilitowanego mimo negatywnej opinii komisji habilitacyjnej nosi znamiona rażącego naruszenia prawa i stanowi podstawę do wznowienia procedury awansowej przez Radę Doskonałości Naukowej na podstawie art. 225 w związku z art. 194 ustawy PSWiN. Analogiczną interpretację przyjąć należy w przypadku postępowania w sprawie nadania stopnia doktora (tj. dopuszczenia do obrony rozprawy doktorskiej i nadania stopnia mimo dwóch negatywnych recenzji). Minister zapewnił równocześnie, że sformułowany przez Rzecznika postulat zmiany obecnie obowiązujących regulacji prawnych, zgodnie z którym w przypadku dwóch negatywnych recenzji postępowanie awansowe zostanie zakończone rozstrzygnięciem organu jednoosobowego (tj. bez konieczności przeprowadzenia głosowania), będzie poddany szczegółowej analizie w ramach ewentualnej przyszłej nowelizacji ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce.