Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Obrony Narodowej w sprawie potrzeby nowelizacji ustawy o obronie Ojczyzny.

Do Rzecznika Praw Obywatelskich kierowane są wnioski o interwencję oraz postulaty dotyczące zmian w ustawie o obronie Ojczyzny dokonanych ustawą z dnia 17 sierpnia 2023 r., która na mocy art. 9 dodała do tej ustawy art. 616a oraz art. 683a.

Wprowadzony art. 616a ust. 1 ustawy o obronie Ojczyzny zakaz fotografowania ogranicza wolność, o której mowa w art. 54 ust. 1 Konstytucji. Z przepisu tego wynika bowiem, że każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. Z całą pewnością zaś fotografowanie, filmowanie lub utrwalanie w inny sposób obrazu lub wizerunku mieści się w zakresie konstytucyjnej wolności pozyskiwania informacji. Oznacza to, że art. 616a ust. 1 ustawy o obronie Ojczyzny wprowadza na warunkach w nim określonych reglamentację tej konstytucyjnej wolności. Naruszenie zakazu wynikającego z tego przepisu zagrożone jest sankcją w postaci odpowiedzialności za wykroczenie.

Analiza treści art. 616a ust. 1 pkt 1 ustawy o obronie Ojczyzny prowadzi do wniosku, że przepis ten w niepełnym zakresie realizuje materialne konstytucyjne przesłanki dopuszczalności ograniczenia. W tym przypadku to bezpieczeństwo państwa niewątpliwie uzasadnia ograniczenie wolności pozyskiwania informacji. Brzmienie art. 616a ust. 1 pkt 1 ustawy o obronie Ojczyzny w sposób wyraźny wskazuje jednak, że zakazem fotografowania mogą zostać objęte nie tylko obiekty szczególnie ważne dla bezpieczeństwa państwa, ale także "obiekty resortu obrony narodowej nieuznane za obiekty szczególnie ważne dla bezpieczeństwa lub obronności państwa". Oznacza to, że zakazem fotografowania mogą zostać objęte także obiekty nieistotne z punktu widzenia obronności lub bezpieczeństwa państwa, o ile tylko są to obiekty resortu obrony narodowej. Stąd też w tej części, zdaniem RPO, art. 616a ust. 1 pkt 1 ustawy o obronie Ojczyzny jest niezgodny z art. 54 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji, gdyż wprowadza ograniczenie w korzystaniu z wolności pozyskiwania informacji bez konstytucyjnie legitymowanego powodu.

Wątpliwości konstytucyjne dotyczą też tej części art. 616a ust. 1 pkt 1 ustawy o obronie Ojczyzny, która dotyczy obiektów infrastruktury krytycznej, które w rozporządzeniu wydanym na podstawie art. 617 ustawy o obronie Ojczyzny nie zostały uznane za szczególnie ważne dla bezpieczeństwa lub obronności państwa. W tym przypadku, o zakazie fotografowania decyduje organ właściwy w zakresie ochrony obiektu, uwzględniając zagrożenia dla bezpieczeństwa obiektu. Skoro zaś dany obiekt infrastruktury krytycznej nie został uznany przez Radę Ministrów za ważny dla bezpieczeństwa lub obronności państwa, to jedyną przesłanką wkroczenia w zakres konstytucyjnej wolności pozyskiwania informacji jest zagrożenie dla bezpieczeństwa obiektu. W związku z tym pojawia się uzasadniona wątpliwość, czy w sytuacji, gdy Rada Ministrów nie uznała takiego obiektu za szczególnie ważny dla bezpieczeństwa państwa lub jego obronności, to mimo wszystko dopuszczalne jest ograniczenie wolności pozyskiwania informacji, o której mowa w art. 54 ust. 1 Konstytucji. Przesłanka zagrożenia dla bezpieczeństwa obiektu nie jest bowiem tożsama z określonym w art. 31 ust. 3 Konstytucji materialnym kryterium bezpieczeństwa państwa uzasadniającym ograniczenie konstytucyjnej wolności pozyskiwania informacji.

Z uwagi na powyższe, w ocenie RPO, godne rozważenia wydaje się podjęcie inicjatywy legislacyjnej mającej na celu nie tylko zmianę treści art. 616a ustawy o obronie Ojczyzny w celu dostosowania jej do standardu wynikającego z art. 54 ust. 1 Konstytucji, ale także zmianę art. 683a ust. 2 ustawy o obronie Ojczyzny poprzez nadanie mu brzmienia: "W razie umyślnego popełnienia wykroczenia określonego w ust. 1, można orzec przepadek przedmiotów pochodzących z tego wykroczenia oraz służących do popełnienia wykroczenia, choćby nie stanowiły własności sprawcy.". Ta ostatnia zmiana ograniczyłaby możliwość orzekania przez sądy nieproporcjonalnych do wagi wykroczenia konsekwencji w majątku sprawcy wykroczenia wynikających z przepadku narzędzi. Ograniczenie zawarte w art. 30 § 5 k.w. jest bowiem niewystarczające.

Rzecznik przedstawił uwagi Ministrowi z prośbą o rozważenie zainicjowania prac nad stosowną nowelizacją ustawy.