Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie projektu ustawy o zawodzie psychologa oraz samorządzie zawodowym psychologów.

Z uzasadnienia ww. projektu wynika, że zdaniem projektodawcy ustawa z dnia 8 czerwca 2001 r. zawiera przepisy wadliwe zarówno pod względem merytorycznym, jak i legislacyjnym. Błędnie skonstruowana została definicja usług psychologicznych. Definicja legalna powinna bowiem, jak wskazuje projektodawca, określać zamknięty katalog czynności, które składają się na usługi psychologiczne. Zdaniem projektodawcy z otwartym katalogiem usług psychologicznych wiąże się niewykonalność przepisu karnego, zgodnie z którym osoba świadcząca usługi psychologiczne, nie mając prawa wykonywania zawodu psychologa, podlega karze ograniczenia wolności albo grzywny.

W przekazanym do zaopiniowania projekcie definicja świadczeń psychologicznych (art. 22 ust. 2 projektu) została co prawda skonstruowana poprzez odwołanie się do enumeratywnego wskazania czterech działań, które zakwalifikowano jako takie właśnie świadczenia, niemniej sposób ich zdefiniowania, w tym posłużenie się pojęciami nieostrymi, a także nieokreślonymi w ustawie, jak również niewskazanie wzajemnej relacji pojęć, jakimi posługuje się projektodawca, tj. form oddziaływania psychologicznego, metod psychologicznych czy testów i badań psychologicznych zastrzeżonych do stosowania przez psychologów, może w praktyce rodzić wątpliwości, których uniknąć chciał projektodawca, dotyczące m.in. zakresu odpowiedzialności karnej za udzielanie świadczeń psychologicznych przez osobę nieposiadającą prawa wykonywania zawodu.

Wątpliwości Rzecznika Praw Obywatelskich budzi również art. 23 projektu, zgodnie z którym za wykonywanie zawodu psychologa uważa się także prowadzenie przez psychologa badań naukowych i prac rozwojowych w dziedzinie psychologii, a także działalności dydaktycznej w zakresie psychologii. Tego rodzaju działalności, w ocenie RPO, nie sposób prowadzić w sposób określony w art. 21 ust. 2 projektu, który stanowi, że psycholog wykonuje zawód zgodnie z aktualnym stanem wiedzy psychologicznej, z należytą starannością oraz z zasadami etyki zawodowej określonymi w Kodeksie Etyki Zawodowej, a także z poszanowaniem prywatności i godności osobistej odbiorców świadczeń psychologicznych. Tymczasem projektodawca nie wyłącza stosowania art. 21 ust. 2 projektu w odniesieniu do działalności psychologa opisanych w art. 23 projektu. W konsekwencji prowadzenie przez psychologa badań naukowych i prac rozwojowych w dziedzinie psychologii, a także działalności dydaktycznej w zakresie psychologii, niezgodnie np. z aktualnym stanem wiedzy psychologicznej może stanowić podstawę do pociągnięcia go do odpowiedzialności dyscyplinarnej.

Wątpliwości budzi też sposób ukształtowania przepisów dotyczących zgody na podjęcie i wykonanie świadczenia psychologicznego i obowiązku informacyjnego psychologa względem odbiorcy świadczeń psychologicznych (art. 24 projektu). Zdaniem Rzecznika zasady wyrażania zgody na podjęcie i wykonanie świadczeń psychologicznych i obowiązek informacyjny psychologa względem odbiorcy winny respektować autonomię odbiorcy, także jeśli jest małoletni bądź ubezwłasnowolniony, przy uwzględnieniu stopnia rzeczywistego rozeznania co do stanu psychicznego i procesu terapii.

RPO wskazał też, że projektodawca dopuszcza możliwość odmowy udzielenia świadczeń psychologicznych w sytuacjach wskazanych w Kodeksie Etyki Zawodowej. Jednocześnie w ustawie nie przewidziano żadnego wyjątku od tej zasady, podczas gdy wydaje się, że w niektórych sytuacjach odmowa udzielenia świadczeń psychologicznych, nawet przy wskazaniu przez psychologa innego specjalisty, z pomocy którego może skorzystać odbiorca, może spowodować u osoby chcącej skorzystać ze świadczeń psychologicznych, niebezpieczeństwo dla jej życia i zdrowia. Dlatego rozważenia wymaga wprowadzenie do projektu ustawy rozwiązań wychodzących naprzeciw tego rodzaju niebezpieczeństwu.

Z projektu wynika też m.in., że psycholog może prowadzić psychoterapię na podstawie odrębnych przepisów z zastrzeżeniem, że nie ogranicza to prawa do prowadzenia psychoterapii osobom z uprawnieniami psychoterapeuty nieposiadającym prawa do wykonywania zawodu psychologa. Z projektu ani uzasadnienia do niego nie wynika przyczyna i celowość takiego ograniczenia możliwości prowadzenia psychoterapii, co powoduje, że przepis ten może jawić się jako arbitralny. Takie rozróżnienie może rodzić tym większe wątpliwości, skoro ustawodawca przyjmuje, że zarówno psycholog, jak i psychoterapeuta niebędący psychologiem, mają wystarczające kompetencje do prowadzenia psychoterapii. Wobec tego, w ocenie Rzecznika rozważenia wymaga usunięcie przedmiotowej regulacji z projektu.