Wystąpienie do Ministra Obrony Narodowej w sprawie braku możliwości wniesienia skargi do sądu administracyjnego na decyzję w sprawie: powołania do obowiązkowej zasadniczej służby wojskowej oraz odbycia ćwiczeń wojskowych z dnia 2024-08-29.
Wystąpienie do Ministra Obrony Narodowej w sprawie braku możliwości wniesienia skargi do sądu administracyjnego na decyzję w sprawie: powołania do obowiązkowej zasadniczej służby wojskowej oraz odbycia ćwiczeń wojskowych.
Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpływają wnioski o ochronę w sprawie realizacji konstytucyjnego obowiązku obrony Ojczyzny. Dotyczą one wyłączenia drogi sądowej, o którym mowa w art. 122 ust. 3 pkt 1 i 2 ustawy o obronie Ojczyzny, polegającym na braku możliwości wniesienia skargi do sądu administracyjnego na decyzję w sprawie: powołania do obowiązkowej zasadniczej służby wojskowej (OZSW) oraz powołania do odbycia ćwiczeń wojskowych.
Zgodnie z art. 5 ust. 2 ustawy o obronie Ojczyzny obowiązkowi służby wojskowej nie podlegają kobiety w ciąży oraz w okresie 6 miesięcy po porodzie, a także osoby: sprawujące opiekę nad dziećmi do lat 8; sprawujące opiekę nad: dziećmi od lat 8 do 18, osobami obłożnie chorymi, osobami, wobec których orzeczono trwałą niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym na podstawie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, osobami, wobec których orzeczono całkowitą niezdolność do pracy oraz samodzielnej egzystencji na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, osobami zaliczonymi do znacznego stopnia niepełnosprawności w rozumieniu ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych - jeżeli osoby te wspólnie z nimi zamieszkują i opieki tej nie można powierzyć innym osobom.
Ustawa o obronie Ojczyzny wskazuje również okoliczności w których określone przepisami osoby nie są powoływane do OZSW, wobec których OZSW został odroczony, czy też mogą zostać zwolnione z OZSW przed upływem okresu jej trwania. Podobnie zgodnie z art. 248 ust. 5 ustawy o obronie Ojczyzny na ćwiczenia wojskowe żołnierzy PR nie powołuje się osób, które są wyłączone od obowiązku pełnienia służby wojskowej w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny lub: prowadzą własną kampanię wyborczą w przypadku kandydowania do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, Parlamentu Europejskiego lub organów samorządu terytorialnego - w czasie jej trwania; zostały wybrane na posła, w tym do Parlamentu Europejskiego, albo senatora - w czasie trwania kadencji; pełnią funkcję organów jednostek samorządu terytorialnego albo sprawują mandat radnego; zajmują kierownicze stanowiska w urzędach administracji rządowej; zostały przeznaczone do odbycia służby zastępczej lub odbyły tę służbę.
Może zdarzyć się, że powołanie do odbycia służby wojskowej (np. na ćwiczenia wojskowe) otrzymają np. kobiety w ciąży, osoby opiekujące się nad obłożnie chorymi, względnie zaliczonymi do znacznego stopnia niepełnosprawności. W takich okolicznościach przysługuje im wyłącznie odwołanie do Szefa Centralnego Wojskowego Centrum Rekrutacji. Zgodnie bowiem z art. 122 ust. 3 pkt 2 ustawy o obronie Ojczyzny skarga taka zostanie najprawdopodobniej przez sąd administracyjny odrzucona. Należy zwrócić przy tym uwagę, że niestawienie się na ćwiczenia zostało obwarowane przymusem państwowym.
Wskazana regulacja wyłączająca prawo do sądu wywołuje wątpliwości z punktu widzenia treści art. 45 ust. 1 Konstytucji, zgodnie z którym każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Ewentualne ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw, zgodnie art. 31 ust. 3 Konstytucji mogą być ustanawiane tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób, a także nie mogą naruszać istoty wolności i praw.
Prawo do sądu w porządku konstytucyjnym Rzeczypospolitej Polskiej przyjmuje szczególny charakter, bowiem na ustawodawcę został nałożony konstytucyjny zakaz zamykania drogi sądowej w przypadku dochodzenia naruszonych konstytucyjnych wolności i praw, zgodnie z treścią art. 77 ust. 2 Konstytucji. W kontekście wydawania decyzji o powołaniu do obowiązkowej zasadniczej służby wojskowej i powołania do odbycia ćwiczeń wojskowych, które nie podlegają zaskarżeniu do sądów administracyjnych aktualizuje się również możliwość naruszenia wolności sumienia i religii określonej w art. 53 Konstytucji a także innych konstytucyjnych praw i wolności, np. ochrony rodziny (art. 71 ust. 1 Konstytucji), ochrony kobiet w ciąży (art. 71 ust. 2 Konstytucji), ochrony praw dziecka (art. 72 ust. 1 Konstytucji) czy też pomocy w zabezpieczeniu egzystencji osobom niepełnosprawnym (art. 69 Konstytucji).
W związku z powyższym, Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o rozważenie możliwości podjęcia inicjatywy w celu zmiany treści art. 122 ust. 3 pkt 1 i 2 ustawy o obronie Ojczyzny w zakresie, w jakim przepisy te uniemożliwiają wniesienie skargi do właściwego sądu administracyjnego.