Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Minister Edukacji w sprawie odpowiedzialności dyscyplinarnej nauczycieli.

Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił uwagę, iż z informacji zawartej w odpowiedzi MEN z dnia 13 września 2024 r., w sprawie uregulowań dotyczących postępowania dyscyplinarnego wobec nauczycieli wynika, że obecnie trwają prace Zespołu do spraw pragmatyki zawodowej nauczycieli, będącego organem pomocniczym Ministra Edukacji. Wśród zagadnień rozpatrywanych przez Zespół znajdują się kwestie odpowiedzialności dyscyplinarnej nauczycieli, określone w ustawie - Karta Nauczyciela (dalej jako: "KN").

W 2023 r. tematem wystąpienia RPO do Ministra Edukacji i Nauki była kwestia powierzania kuratorom oświaty, na mocy porozumienia zawartego z wojewodą, zadań związanych z prowadzeniem postępowań wyjaśniających i dyscyplinarnych wobec nauczycieli, w tym uprawnień do powołania rzeczników dyscyplinarnych, ich zastępców oraz członków komisji dyscyplinarnych. Powierzanie zadań następowało w oparciu o art. 20 ust. 1 ustawy o wojewodzie i administracji rządowej w województwie. Rozwiązanie to budziło wątpliwości Rzecznika, ponieważ dochodziło do częstej sytuacji, gdy rzecznicy dyscyplinarni, ich zastępcy i członkowie komisji dyscyplinarnych byli powoływani przez kuratora oświaty spośród osób zatrudnionych w kuratoriach oświaty i podlegających mu służbowo. Do Biura RPO wpływały w związku z tym sygnały od dyrektorów szkół i nauczycieli, którzy obawiali się, że postępowania dyscyplinarne będą wszczynane w szczególności wobec osób, których światopogląd i związane z nim metody pracy nie były akceptowane przez danego kuratora oświaty, w celu ich zastraszenia lub zdyskredytowania. Obawy te były wzmacniane przez fakt ścisłej współpracy między kuratorem oświaty a powołanym przez niego rzecznikiem dyscyplinarnym lub członkiem komisji dyscyplinarnej.

W swoim wystąpieniu Rzecznik wskazał, że zamierzeniem ustawodawcy było oddzielenie funkcji nadzoru pedagogicznego, obejmującego udzielanie pomocy szkołom i nauczycielom, od funkcji represyjnej. Zgodnie z dosłownym brzmieniem przepisów, komisje dyscyplinarne pierwszej instancji powinny być usytuowane przy wojewodzie oraz ministrze właściwym do spraw oświaty i wychowania. Zdaniem RPO istniały zatem podstawy dla uznania, że przekazanie całości kompetencji określonych w rozdziale 10 ustawy - Karta Nauczyciela oraz w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 maja 2016 r. w sprawie szczegółowego trybu prowadzenia postępowania wyjaśniającego i dyscyplinarnego wobec nauczycieli oraz wznawiania postępowania dyscyplinarnego, dokonane na mocy porozumienia między wojewodą a kuratorem oświaty, mogło stanowić przekroczenie kompetencji zawartych w art. 20 ust. 3 ustawy o wojewodzie i administracji rządowej w województwie oraz niezgodne z prawem przyznanie dodatkowych kompetencji kuratorom oświaty.

Mając na względzie przedstawione różnice w ocenie sytuacji i obowiązujących uregulowań, Rzecznik zwrócił się do Minister z prośbą o wskazanie, jaka jest obecna praktyka powoływania rzeczników dyscyplinarnych i ich zastępców oraz członków komisji dyscyplinarnych.