Wystąpienie do Ministra Finansów oraz Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie konieczności implementacji wyroku Trybunału Konstytucyjnego dotyczącego ustaw regulujących działania służb mundurowych w zakresie kontroli osobistej z dnia 2024-10-31.
Wystąpienie do Ministra Finansów oraz Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie konieczności implementacji wyroku Trybunału Konstytucyjnego dotyczącego ustaw regulujących działania służb mundurowych w zakresie kontroli osobistej.
W zainteresowaniu Rzecznika Praw Obywatelskich pozostaje kwestia właściwej implementacji wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 14 grudnia 2017 r. (sygn. akt K 17/14). W sprawie tej, wszczętej z wniosku RPO, Trybunał uznał, że przepisy ustaw regulujących działania służb mundurowych dotyczące kontroli osobistej (przeszukania) są niezgodne z Konstytucją w zakresie, w jakim nie określają granic tej kontroli (art. 41 ust. 1 i art. 47 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji) oraz nie przewidują możliwości zaskarżenia jej przebiegu do sądu (art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji).
Nowelizacja z 2018 r., będąca skutkiem powyższego judykatu, dokonała częściowo zmian, adaptując - z modyfikacjami - rozwiązania wcześniej przewidziane w rozporządzeniu Rady Ministrów z 29 września 2015 r. w sprawie postępowania przy wykonywaniu niektórych uprawnień policjantów, w tym m.in. poprzez określenie w art. 15 ust. 1 pkt 5 u.o.P. przesłanek i zasad przeprowadzenia kontroli osobistej, składających się na nią czynności oraz uprawnień osoby kontrolowanej, w tym wprowadzonego w art. 15d u.o.P. zażalenia do sądu, uwzględniającego standard legalności, zasadności i prawidłowości przeprowadzonej czynności. Odpowiednich modyfikacji dokonano również w pozostałych, zaskarżonych ustawach szczególnych regulujących działalność poszczególnych służb, choć nie zawsze konsekwentnie.
W związku jednak z brakiem podjęcia wystarczających działań legislacyjnych, celem pełnej implementacji wyroku Trybunału Konstytucyjnego, Rzecznik kierował kolejne wystąpienia w sprawie (m.in. w 2020 r. do Przewodniczącego Komisji Ustawodawczej Senatu RP), nie spotkało się to jednak do tej pory z adekwatną odpowiedzią legislacyjną.
RPO podkreślił, że instytucja kontroli osobistej, tak jak kontrola celno-skarbowa, choć jest w literaturze traktowana jako czynność administracyjno-porządkowa, polegająca na kontrolowaniu i egzekwowaniu przestrzegania przepisów z zakresu działalności publicznej przez funkcjonariuszy różnych służb, tak jak inne czynności poszukiwawcze ingeruje w konstytucyjne prawa jednostki, co przy zachowaniu skuteczności omawianej instytucji wymaga równocześnie ochrony jednostki przed nadmierną ingerencją w jej prawa i wolności. Warto także powtórzyć za stanowiskiem wyrażonym przez Trybunał w cytowanym wyroku, że istnieje nierozerwalny związek między zakresem ustawowego unormowania czynności podejmowanych przez funkcjonariuszy a prawidłowością i skutecznością sądowej weryfikacji legalności podejmowanych przez nich działań. Brak doprecyzowania reguł ingerencji w konstytucyjnie chronione dobra osobiste człowieka prowadzić może do nadużyć w praktyce działania służb i arbitralności oceny legalności konkretnych wypadków ingerencji.
W ocenie RPO nie można podzielić tezy, że aktualnie obowiązujące przepisy w pełni realizują wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 14 grudnia 2017 r. (sygn. akt K 17/14), gdyż u.KAS, która miała to spowodować, dostarczyła kolejnych wątpliwości interpretacyjnych.
Mając na uwadze powyższe, Rzecznik zwrócił się do Ministrów z prośbą o dokonanie analizy przedstawionych w wystąpieniu problemów i rozważenie zainicjowania działań legislacyjnych celem pełnej implementacji wyroku Trybunału Konstytucyjnego, a także usunięcia pozostałych wątpliwości w tym zakresie.