Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości - w sprawie braku zaskarżalności postanowienia sądu w zakresie wyłączenia jawności rozprawy karnej oraz instytucji sprzeciwu prokuratora wobec decyzji sądu o wyłączeniu jawności rozprawy.

Aspekt jawności postępowania karnego był podnoszony w opinii Rzecznika Praw Obywatelskich do projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (UD153), znajdującego się na stronie Rządowego Centrum Legislacyjnego. Rzecznik wyraźnie podkreślił, iż na poszczególne ograniczenia w aspekcie jawności nie można patrzeć jednostkowo. W ślad za orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, należy widzieć cały kontekst procedury, bowiem „bez uważnego oka publiczności” z uwzględnieniem innych obostrzeń, szerokich uprawnień prokuratora i braku zaskarżalności zapadłych decyzji procesowych, może ona jawić się ostatecznie jako nierzetelna.

W obecnie obowiązującym stanie prawnym, decyzja o wyłączeniu jawności rozprawy karnej zapada w drodze postanowienia sądu, które nie podlega zaskarżeniu, co oznacza, że decyzja o transparentności rozpraw jest wyłącznie zależna od swobodnego uznania sądu w oparciu o przesłanki, w przeważającej mierze o charakterze ocennym. Wątpliwości budzi tutaj fakt, że przy tak ogólnie sformułowanych podstawach do wyłączenia jawności, nie stworzono możliwości weryfikacji prawidłowości tej decyzji procesowej, choćby na poziomie instancji poziomej. Oznacza to zatem, że ustawodawca nie dostrzega wartości, jakie płyną dla oskarżonego i pokrzywdzonego z publicznego rozpoznania sprawy, a przede wszystkim nie dopuszcza możliwości weryfikacji tej decyzji w drodze uruchomienia przez stronę incydentalnej kontroli. Szczególnie mało miejsca poświęca się osobie pokrzywdzonego, który również może być zainteresowany jawnym rozpatrzeniem jego sprawy.

Rzecznik zwraca również uwagę na instytucję sprzeciwu prokuratora, która wszakże obarczona jest szeregiem uchybień natury procesowej i konstytucyjnej, jednak w pewnym sensie wyraża potrzebę weryfikacji decyzji sądu w zakresie jawności. Choć przyjęta konstrukcja sprzeciwu ma charakter kasatoryjny, nie zaś kontrolny i została zarezerwowana tylko dla jednej strony, to jest pewnym refleksem deficytu dyspozycyjności stron w zakresie decyzji o zachowaniu jawności. Niezaprzeczalnie narusza ona konstytucyjne prawo do sądu, gwarantujące rzetelne i sprawiedliwe postępowanie sądowe, w którym zachowana jest równość stron procesowych oraz władcza pozycja sądu jako gospodarza procesu karnego. Czyni bowiem z prokuratora podmiot decyzyjny, a sąd jedynie legitymizujący jego decyzję, co nie pozwala sprostać zasadzie niezależności sądu jako władzy. Co więcej, przepisy nie regulują przesłanek złożenia ani uzasadnienia sprzeciwu, a także nie podlegają kontroli sądu, który pozostaje związany inicjatywą prokuratorską.

Rzecznik Praw Obywatelskich podkreśla, iż racją, która przyświeca jego wystąpieniu jest stworzenie przez ustawodawcę ram procesowych dla wzmocnienia aspektu jawności zewnętrznej, zwłaszcza z punktu widzenia stron procesowych. Przeprowadzenie postępowania z wyłączeniem jego jawności, bez względu na to, czy w całości, czy w części, musi być ściśle uzasadnione w świetle okoliczności danej sprawy, a postępowania, gdzie strona postępowania nie może wnieść o przeprowadzenie jawnej rozprawy z tego względu, iż jej sprawie towarzyszą cechy szczególne, nie mogą co do zasady być również uznawane za zgodne z art. 6 ust. 1 Konwencji ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

W związku z powyższym Rzecznik zwrócił się do Ministra Sprawiedliwości z prośbą o rozważenie wprowadzenia możliwości zaskarżenia decyzji sądu w przedmiocie wyłączenia jawności rozprawy, a także o uchylenie instytucji sprzeciwu prokuratora.