opinia do Ministra Finansów dotycząca projektu rozporządzenia Ministra Rozwoju i Technologii w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, które ma zastąpić obowiązujące rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie z dnia 2025-07-31.
opinia do Ministra Finansów dotycząca projektu rozporządzenia Ministra Rozwoju i Technologii w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, które ma zastąpić obowiązujące rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie.
Rzecznik Praw Obywatelskich zauważył, że obowiązek wyrównywania szans osób z niepełnosprawnościami oraz umożliwienia im pełnego uczestnictwa we wszystkich sferach życia potwierdza Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych sporządzona dnia 13 grudnia 2006 r. w Nowym Jorku. Podkreśla się w niej znaczenie projektowania uniwersalnego i konieczność wprowadzenia przez poszczególne państwa standaryzacji rozwiązań przestrzennych, które zapewniłyby dostępność dla wszystkich użytkowników. Władze publiczne są zobowiązane do zapewnienia, że świadczone w społeczności lokalnej usługi i urządzenia dla ogółu ludności będą dostępne dla osób niepełnosprawnych na zasadzie równości z innymi osobami oraz będą odpowiadać ich potrzebom, co ma na celu umożliwienie im prowadzenia niezależnego życia (art. 19 lit. c Konwencji).
Dnia 1 sierpnia 2024 r. wszedł w życie m.in. § 85a ust. 2 rozporządzenia o warunkach technicznych. Wskazuje on na obowiązek wydzielenia w projektowanych budynkach pomieszczenia dostosowanego i przeznaczonego do przewijania dorosłych osób ze szczególnymi potrzebami w budynku przeznaczonym na potrzeby administracji publicznej o powierzchni użytkowej powyżej 2000 m2 , przeznaczonym na potrzeby kultury, sportu, handlu, usług lub obsługi pasażerów w transporcie kolejowym, drogowym lub lotniczym o powierzchni użytkowej powyżej 10 000 m2 , stacji paliw o powierzchni użytkowej powyżej 300 m2 zlokalizowanej przy autostradzie lub drodze ekspresowej i przeznaczonym na potrzeby opieki zdrowotnej.
Projektowane rozporządzenie w § 81 powiela wspomniane wyżej rozwiązania z wyjątkiem budynków przeznaczonych na potrzeby opieki zdrowotnej. Jednak w przypadku tych obiektów obowiązek wydzielenia komfortki ograniczono do nieruchomości o powierzchni większej niż 500 m2. Co więcej, rezygnuje się również z obowiązku zlokalizowania komfortki w odległości nie większej niż 20 m od wejścia do budynku, na tej samej kondygnacji co wejście do budynku.
Według Rzecznika wątpliwe jest, czy w rezultacie tak sformułowanego przepisu w istocie wzrośnie liczba miejsc, gdzie w komfortowych warunkach będzie można przewinąć osobę dorosłą ze szczególnymi potrzebami.
Dodatkowo, w ocenie Rzecznika, bez szczegółowego określenia koniecznego wyposażenia niemożliwe wydaje się osiągnięcie dwóch podstawowych celów stawianych komfortkom. Są to: zapewnienie godnych warunków osobom ze szczególnymi potrzebami i ochrona ich opiekunów przed niebezpieczeństwem kontuzji związanej z koniecznością dźwigania osoby, której asystują.
Aby komfortki spełniały swoją funkcję, muszą uwzględniać sprawdzone w praktyce rozwiązania. Z perspektywy osób potrzebujących bardziej intensywnego wsparcia niezbędne jest – oprócz przystosowanych do korzystania przez osoby z niepełnosprawnościami WC, umywalki, czy dużego kosza na odpady – zapewnienie także innych elementów.
Z satysfakcją natomiast Rzecznik przyjął uwzględnienie w projektowanym rozporządzeniu szczegółowych przepisów dotyczących ewakuacji osób ze szczególnymi potrzebami. Chodzi m.in. o obowiązek wydzielenia miejsca tymczasowego schronienia, o którym mowa w § 247 ust. 3 w zw. z § 252 projektowanego rozporządzenia czy możliwości ewakuacji poprzez dźwig ratowniczy, o którym mowa w § 253 w zw. z § 267 projektowanego rozporządzenia.
Niemniej, jak zaznaczył Rzecznik, rozważenia wymaga wprowadzenie rozwiązań nie tylko architektonicznych, ale również sprzętowych umożliwiających ewakuację. Chodzi o wyposażenie budynków w sprzęt umożliwiający ewakuację osób, które nie są w stanie samodzielnie wydostać się przy użyciu schodów, a które w pewnych przypadkach mogłyby opuścić strefę zagrożenia z pomocą osób znajdujących się w pobliżu bez angażowania służb ratunkowych lub wspierając ich działania. Mowa o wózkach ewakuacyjnych, schodołazach, a także materacach oraz matach ewakuacyjnych.
Wdrożenie rozwiązań zarówno architektonicznych, jak i sprzętowych jest konieczne w celu zapewnienia osobom z niepełnosprawnością realnego prawa do ewakuacji. Alternatywą pozostaje możliwość wyposażenia jednostek Państwowej Straży Pożarnej w przenośną wersję wspomnianego wyposażenia. Niemniej zapewnienie koniecznej infrastruktury „na miejscu” pozwala na jej zastosowanie jeszcze przed pojawieniem się służb.
W swoim wystąpieniu Rzecznik zwrócił także uwagę na kwestię zawiadamia osób ze szczególnymi potrzebami o niebezpieczeństwie, a także możliwości zawiadamiania przez osoby ze szczególnymi potrzebami o sytuacjach kryzysowych, w których się znalazły.
Niezwykle istotne jest dotarcie ze zrozumiałą informacją o sytuacji zagrożenia, np. w przypadku pożaru obiektu. W odniesieniu m.in. do budynków użyteczności publicznej, szpitali, stacji metra czy największych budynków zamieszkania zbiorowego przepisy rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów wymagają stosowania dźwiękowego systemu ostrzegawczego. Powinien on umożliwiać rozgłaszanie sygnałów ostrzegawczych i komunikatów głosowych na potrzeby bezpieczeństwa osób tam przebywających. System działać ma automatycznie, po otrzymaniu sygnału z systemu sygnalizacji pożarowej, a także przez operatora. Obowiązek ten dotyczy tylko określonej grupy budynków. Zgodnie zaś z § 29 ust. 2 rozporządzenia w sprawie ochrony przeciwpożarowej, w obiektach, w których zastosowano dźwiękowy system ostrzegawczy, nie stosuje się innych pożarowych urządzeń alarmowych akustycznych służących alarmowaniu użytkowników tego obiektu, poza służbami dozoru lub ochrony. Niemniej nawet w niniejszym przypadku system powiadamiania przeciwpożarowego pomija potrzeby osób Głuchych.
Nieuwzględnienie potrzeb osób Głuchych (w postaci np. obowiązku instalowania obok dźwiękowego systemu ostrzegania również sygnalizatorów optycznych lub wibracyjnych) sprawia, że w sytuacji kryzysowej takie osoby będą mogły dowiedzieć się o niej wyłącznie od innych osób przebywających w danym obiekcie, ratowników lub we własnym zakresie, co znacząco przedłuży czas reakcji i może zaważyć na ich zdrowiu i życiu. Konieczne wydaje się zatem rozważenie wprowadzenia regulacji dotyczących obowiązku instalowania mieszanych systemów ostrzegania (przy czym kluczowe wydaje się to w przypadku budynków zamieszkania zbiorowego), które oprócz emitowania dźwięków mogą nadawać również sygnały optyczne czy wibracyjne.
Kolejną kwestią wymagającą pogłębionej refleksji jest zawiadamianie o sytuacji kryzysowej w kontekście obowiązku instalacji wind, o którym mowa w § 49 ust. 1 pkt 2 i 3 projektowanego rozporządzenia, zgodnie z którym w dźwig osobowy lub osobowotowarowy wyposaża się m.in. budynek zamieszkania zbiorowego mający dwie lub więcej kondygnacji oraz budynek mieszkalny wielorodzinny mający trzy lub więcej kondygnacji.
Przepis § 204 ust. 3 projektowanego rozporządzenia reguluje standard dźwigu osobowego dostępnego dla osób niepełnosprawnych. Regulacja ta stanowi rozszerzenie obecnie obowiązującego § 193 ust. 2a rozporządzenia o warunkach technicznych. Dodanie obowiązku instalacji rozwiązań innych niż tzw. panele dotykowe niedostępnych dla osób z niepełnosprawnością wzroku należy ocenić jednoznacznie pozytywnie. Rzecznik zwrócił jednak uwagę na brak określenia dostępnych systemów przyzywowych na wypadek sytuacji awaryjnych, w tym umożliwiających skorzystanie z nich przez osoby z niepełnosprawnością słuchu. Podobny mechanizm przyzywowy, przewidziany na wypadek sytuacji awaryjnych, powinien zostać przewidziany w przepisach dotyczących toalet dla osób z niepełnosprawnościami. W § 80 ust. 1 projektowanego rozporządzenia wskazano minimalny standard ustępu przystosowanego dla osób niepełnosprawnych, jednak nie zawarto w nim obowiązku zapewnienia dostępnego systemu przyzywowego.
Rzecznik zwrócił się z uprzejmą prośbą o analizę przedstawionych uwag i ich uwzględnienie w dalszych pracach nad projektem rozporządzenia w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie.