wystąpienie do Ministra Sprawiedliwośc w sprawie kontroli i utrwalania rozmów z dnia 2025-08-07.
wystąpienie do Ministra Sprawiedliwośc w sprawie kontroli i utrwalania rozmów.
Rzecznik Praw Obywatelskich zauważył, że pozaprocesowa i procesowa kontrola i utrwalanie rozmów w polskim systemie prawnym wymagają kompleksowego przemyślenia i być może całościowej zmiany obecnych regulacji. Wątpliwości Rzecznika budzą przede wszystkim relacje między kontrolą procesową i pozaprocesową, zakres możliwych do podjęcia działań, zakresy podmiotowe i przedmiotowe, nadzór sądowy nad czynnościami operacyjnymi, nadzór zewnętrzny nad działalnością służb, czas trwania kontroli operacyjnej.
W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich konieczne jest pilne podjęcie przez ustawodawcę kompleksowych działań legislacyjnych w zakresie stosowania środków niejawnej inwigilacji. W pierwszej kolejności wymaga doprecyzowania zakres podmiotowy pozaprocesowej kontroli operacyjnej i utrwalania rozmów poprzez wprowadzenie obowiązku wykazania związku osoby poddawanej niejawnej inwigilacji z przestępstwem lub prowadzonym postępowaniem.
Niezbędne jest także wprowadzenie generalnego zakazu prowadzenia procesowej i pozaprocesowej kontroli i utrwalania rozmów osób wykonujących zawody zaufania publicznego. Zakaz ten mógłby zostać uchylony jedynie w przypadku, gdy we wniosku o zastosowanie kontroli operacyjnej zostanie wykazane, że wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości oraz że okoliczności objęte tajemnicą zawodową nie mogą być ustalone za pomocą innych środków lub źródeł dowodowych. Analogiczny generalny zakaz powinien dotyczyć osób zobowiązanych do zachowania w tajemnicy informacji objętych tajemnicą obrończą zgodnie z art. 178 pkt 1 k.p.k., tajemnicą spowiedzi zgodnie z art. 178 pkt 2 k.p.k. oraz tajemnicą psychiatryczną określoną w art. 52 ust 1 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego
Wskazana jest także nowelizacja art. 9 ust 1 ustawy o działaniach antyterrorystycznych polegająca na wyłączeniu możliwości prowadzenia działań operacyjnych wobec cudzoziemca przez okres trzech miesięcy bez zgody sądu oraz na ujednoliceniu zasad prowadzenia takich działań przez ABW z zasadami określonymi w art. 27 ustawy o ABW. Jednocześnie należy podnieść próg uprawdopodobnienia popełnienia przestępstwa terrorystycznego lub szpiegostwa z poziomu „obawy co do możliwości” do „uzasadnionego podejrzenia”.
Według Rzecznika w przepisach ustaw policyjnych i o służbach specjalnych należy wprowadzić obowiązek przekazywania sądowi orzekającemu w sprawie pełnej dokumentacji dotyczącej kontroli operacyjnej, w tym wniosków o jej zastosowanie lub przedłużenie wraz z uzasadnieniem oraz postanowień sądu celem umożliwienia kontroli legalności i zasadności tych czynności jako kontroli następczej. Ponadto we wnioskach o zgodę na działania operacyjne należy wskazywać nie tylko rodzaj stosowanego środka niejawnej inwigilacji, ale także konkretne urządzenia techniczne. Pozwoli to sądowi w pełni ocenić zakres planowanej ingerencji.
Konieczne są również zmiany dotyczące nadzoru sądu nad stosowaniem środków niejawnej inwigilacji oraz wykorzystaniem procesowym materiałów uzyskanych w toku działań operacyjnych. W szczególności powinny one obejmować decentralizację rozpoznawania wniosków o kontrolę operacyjną w celu urealnienia sądowej kontroli i odciążenia Sądu Okręgowego w Warszawie, wprowadzenie obowiązku sporządzania uzasadnienia każdej decyzji sądu uwzględniającej i odmawiającej zastosowania kontroli operacyjnej z ewentualnym wyjątkiem dla decyzji korzystnych dla jednostki oraz ustanowienie sądowego nadzoru nad niszczeniem materiałów zgromadzonych w toku pozaprocesowej kontroli i utrwalania rozmów, a także obowiązku poinformowania sądu, który wydał zarządzenie o zniszczeniu materiałów o wykonaniu tego zarządzenia.
W związku z powyższym Rzecznik zwrócił się z prośbą o dokonanie analizy wskazanych w niniejszym stanowisku problemów i rozważenie zainicjowania stosownych zmian legislacyjnych.